“Normatieve (morele) uitspraken zijn dan dus belangrijker dan verifieerbare
uitspraken, belangrijker dus dan de wetenschap.” – schrijft Leon Hoeneveld, een medeblogger. Daar heb ik mijn twijfels over.
Stel je twee mogelijke werelden voor:
(1) In de eerste wereld, van de oneindige moraal, hebben we het allerhoogste morele besef, niemand vermoordt, steelt, liegt etc. We hebben in deze wereld echter helemaal niks te eten.
(2) In de tweede wereld, van de oneindige kennis, worden al onze materiele wildste dromen werkelijkheid, maar we hebben geen enkele morele wet.
De tweede wereld is volgens mij boven de eerste te kiezen en hier is waarom:
Als we een normatieve uitspraak doen, zoals “moorden is slecht”, moeten we ons afvragen waarom iemand een andere vermoordt. De meeste keren is het niet voor de lol. Het is voor geld, vrouwen of omdat een andere een concurrent is. Dus de moordenaar hoopt een langer en/of gelukkiger leven zelf te leiden. Zelf willen we niet vermoord worden. Het zou echter in ons belang zijn om een andere te vermoorden, om zijn geld of zijn vrouw in te pikken, of omdat hij/zij ons op een bepaald gebied beconcurreert. Iedereen is daardoor een mogelijke moordenaar en een mogelijk slachtoffer. Maar als we allemaal met de voortdurende angst om vermoord zouden leven, zouden we gemiddeld slechter en korter leven. Door een afspraak te hebben dat we elkaar niet vermoorden, leven we langer en gelukkiger. Een morele uitspraak is dus een uitspraak over een samenwerking die ons allemaal voordelen oplevert. Een andere eigenschap van een morele regel is dat we een groter voordeel zouden hebben als de rest zich wel aan de uitspraak zou houden terwijl we zelf een manier vinden om de regel te ontduiken.
Definitie:
Normatieve uitspraken zijn niets anders dan uitspraken over wat te doen als mijn belang in conflict is met jouw belang; samenwerking zou ons beiden in een betere positie brengen dan vechten, maar als één van ons vals speelt, terwijl de ander zich wel aan de regels houdt, dan zou dit de valsspeler een groter voordeel geven dan iedere andere mogelijke optie. Als een vraag niet tot deze vraag gereduceerd kan worden, dan is hij geen normatieve uitspraak (morele vraag).
We willen niet vermoord worden omdat we een overlevingsinstinct hebben. Als gevolg van dit overlevingsinstinct hebben we een beeld van hoe onze omgeving eruit zou moeten zien om ons een zo lang (en gelukkig) mogelijk leven te garanderen. Maar uiteindelijk gaat het vooral om het verdelen van de natuurlijke goederen. Het gaat om de vraag wie krijgt meer dan een andere en wie een andere mag gebruiken voor zijn eigen behoeftes.
Welnu, als de goederen voldoende zijn om ieders leven lang en gelukkig te maken, hebben we geen normatieve uitspraken meer nodig. Pas op het moment dat de goederen schaars zijn, gebruiken we normatieve uitspraken om de verdeling te rechtvaardigen. Pas op het moment van de schaarste produceert samenwerking meer dan tegenwerking.
Het is echter de wetenschap die kan zorgen dat we goederen voor iedereen kunnen produceren, niet de moraal. Als we voldoende kennis hebben, kunnen we voldoende grondstoffen voor onze behoeften van andere planeten halen en met kennis kunnen we onze energieproblemen oplossen.
Conclusie: verifieerbare uitspraken zijn belangrijker dan normatieve uitspraken, want de verifieerbare uitspraken lossen de problemen op, die uit onze overlevingsinstinct ontstaan. Daarmee maken de verifieerbare uitspraken de normatieve uitspraken overbodig. Wetenschap is belangrijker dan moraal.
Geredigeerd door Pascale Esveld
Hallo Mihai, ik heb ook een reactie bij jouw reactie op mijn weblog gezet.
%3Cbr ‘http://www.volkskrantblog.nl/pub/blogs/entry.php?id=43015’>
webfilosofen artikel
Ik ben het op zich wel eens met jouw analyse, maar ik vrees dat ik wat pessimistischer ben over de mogelijkheid om los te komen van het normatieve. Zelfs jouw conclusie is normatief.
Het is ook mogelijk om wat positiever te zijn over het normatieve, zoals ik in het artikel op de site uitwerk (zie link op de weblog bij reacties). Maar inderdaad daarmee is er nog geen rechtvaardige verdeling van goederen. Maar de vraag is of rechtvaardigheid en geluk wel samen op gaan. Denk maar eens aan het geluk van een grotere auto hebben dan de buurman.
Als aanvulling op mijn vorige reactie, over het voordeel van valsspelers zou je Richard Dawkins boek "the selfish gene" kunnen lezen. Hij bespreekt hierin allerlei strategieën. de tit-for-tat strategie blijkt wetenschappelijk gezien de beste stratgeie. Dat is een startegie waarin altijd begonnen wordt met samenwerking, maar iedere tegenwerking beantwoord wordt met tegenwerking. Zodra de tegenwerking stopt wordt weer begonnen met samenwerking. misschien is er op internet ook wel iets over te vinden.
Er zijn wedstrijden geweest waarin allerlei startegieën tegen elkaar speelden en tit-fot-tat bleek steeds de winnaar. Vaslspelers hebben dan minder voordeel dan iemand die de valsspeler bij ieder vals spel terug pakt, maar verder niet wraakgierig is.
@Leon
Zelfs jouw conclusie is normatief
Onze voornaamste vraag is hoe we kunnen overleven, niet hoe we ons moeten gedragen, in een morele zin. Mijn conclusie is niet normatief in de zin van moraal, zoals het normatieve in jouw artikel is beschreven. In jouw artikel is er sprake over morele normativiteit. Daar stel je het vast dat normatieve uitspraken slechts met andere normatieve uitspraken verklaard kunnen worden. Mijn conclusie is doelnormatief. Dwz dat het een uitspraak is die zegt: als je a wil bereiken, dan moet je b doen. Dus vanuit het gezichtspunt van je log niet iets dat je stellig bevestigt. Sterker nog, mijn reactie is een ontkrachting van je stelling dat normatieve uitspraken slechts via normatieve uitspraken verklaard kunnen worden. Ik heb namelijk de normatieve uitspraken gereduceerd tot wetenschappelijke uitspraken over de biologische mens.
Rechtvaardigheid en geluk gaan misschien niet samen op, maar onrechtvaardigheid produceert ongeluk. En als je auto geen geluk produceert, als je van honger sterft produceert zeker ongeluk. De morele uitspraken hebben niets te maken met de vraag wat te doen om gelukkig te zijn. De morele uitspraken hebben te maken met wat te doen als jouw zoektocht naar geluk over mijn lijk moet walsen. Kennis een overvloed maken de morele uitspraken overbodig. Stel dat op het moment dat jij mijn horloge steelt, ik meteen een oneindig veel andere horloges tot mijn beschikking heb en daarmee geen enkele nadelige gevolgen van jouw daad zou ondervinden. Is het stelen dan nog steeds moreel verwerpelijk?
Waar jij het over hebt met tit for tat is het gevangenendilemma. Maar kijk maar wie het beste leven in onze maatschappij heeft. Het zijn de mensen die de indruk kunnen creëren dat ze altijd samenwerken en op cruciale momenten vals spelen. Dit zijn onze leiders, onze rijken. Het vals spelen loont als het slim is gedaan.
=Stel je twee mogelijke werelden voor: =
Daar heb je mij al verloren. Van "stel" komt geen eten.
De wereld zoals hij is zullen we het mee moeten doen, met soms kleine "aanpassingen".
@christinA
Stel je je de echter wereld voor. Wat heb je eerder nodig, de normen en waarden van Balkenende of voedsel?
@mihai
=Stel je je de echter wereld voor. Wat heb je eerder nodig, de normen en waarden van Balkenende of voedsel?=
Voedsel, maar dan treden dus de "aanpassingen" in werking.
De normen en waarden van Balkenende heb ik trouwens nooit nodig.
welke aanpassingen?
@mihai
=welke aanpassingen?=
Bijvoorbeeld niet doden en nog een paar kleinigheidjes.
Eerlijkheid, respect voor anderen, bedenk er maar een paar bij.
de conclusie vervat in de laatste 4 woorden van je provocerende stukje is normatief verwerpelijk. En we zouden dus moeten aantonen dat je redanatie die tot deze conclusie ook wetenschappelijk niet deugt. We kunnen vragen stellen in de trant van : kan een wetenschappelijke uitspraak normatief zijn en omgekeerd! Enfin Mihai ik heb je redenatie weer helemaal doorgelezen…. en er bestaat een naam voor jouw manier van redeneren…..
Een bewijs uit het ongerijmde (‘reductio ad absurdum’) berust op een stukje logica.
Een bewering "als A dan B" schrijven we wiskundig als volgt A Þ B
@Cor
Ik snap er helemaal niks meer. Wat wil je eigenlijk zeggen?
sorry; gaat ‘t over de 1e of 2e opmerking; de laatste verwijst naar een wijze van redeneren waarbij je uitgangspunt reduceert tot twee uitspraken, waarbij je uitgaat van een veronderstelling en die als maatgevend aanneemt Je gaat uit van de tegenstelling normatief-wetenschappelijk maar die hoeft er niet waar te zijn; bij dat 2e stukje dat ik had geplakt en geknipt ging mij alleen maar om die bewijsvoering uit het ongerijmde
@Cor
Ik heb de discussie niet tot twee mogelijkheden gereduceerd. Leons conclusie was dat moraal beter was dan wetenschap. Ik heb alleen die uitspraak weerlegd.
Sterker nog, ik geloof dat dit soort uitspraken, dat moraal belangrijker is dan andere dingen, juist tot meer misdaad leiden. Het is omdat mensen die pretenties hebben van normen en waarden, zich superieur aan andere mensen voelen. Deze superioriteit gebruiken ze om hun misdaden te rechtvaardigen. Dus ik haat een normen en waarden discussie.
Als we weten wat ons tot moraal beweegt, dus het overlevingsinstinct, kunnen we afspraken maken die tot het voordeel van iedereen leiden. Ik zou Karl Popper hierbij aanhalen, die zichzelf een negatieve utilist noemde. Hij meende dat we allemaal verschillende visies van het goede hebben. De ene is communist een andere is christen, islamiet, boeddhist, humanist etc. Over wat een ideale wereld is, bereiken we nooit een overeenstemming, en als gevolg daarvan voelen we ons gerechtvaardigd om anderen te vermoorden, omdat onze ideaal superieur zou zijn. Daarentegen is de negatieve utilist vrij van dit soort bias. Popper meent dat we met elkaar eens kunnen worden over wat we niet willen. We willen niet vermoord worden, bestolen, gelogen, gechanteerd, van vrijheid beroofd, ongeacht van onze visie van moraal, of ideale wereld.
Als we het doorredeneren waarom we al deze dingen willen ontwijken, is omdat we een overlevingsinstinct hebben. In een wereld van schaarste is dus ook de negatieve utilist in een probleem, want men zal zich niet aan morele afspraken houden en proberen te overleven in het nadeel van een ander. Dus wat we eerst moeten bereiken is de schaarste oplossen. Pas op het tweede plaats komt de moraliteit.
Dit is erger dan appels en peren vergelijken, ethiek en wetenschap zijn niet twee dingen waarin je in termen van ‘competitie’ kunt spreken. Brecht deed het al (‘Erst kommt das Fressen und dann die Moral’), maar was ondertussen een moralist pur sang. Zijn uitspraak was in ieder geval nog gekoppeld aan een niveau: het allerdaagse leven. De begrippen ethiek en wetenschap zijn daar maar zijdelings mee verbonden, ze staan op zich zelf. Het zijn niveaus van denken die je niet vergelijken kunt, als: politiek-wiskunde, schilderkunst-natuurkunde. Onzinnig kortom.
@Mihai, dank voor je antwoord; accoord…ook ik heb een hekel aan misbruik van normen en waarden en het daarmee samenhangende superioriteitsgevoel. Dat de moraal een gevolg is van een overlevingstinct en het besef daarvan de weg vrijmaakt voor het maken van afspraken die tot voordeel van allen kunnen leiden als nog aan een 2e voorwaarde namelijk het oplossen van schaarste wordt voldaan,lijkt me een redelijke conclusie! Maar…Hoe zou je dan dat soort ( nieuwe) afspraken willen benoemen? Een nieuwe moraal? Het oplossen van schaarste is zeker wereldwijd het hoofdprobleem en het realiseren van een redelijke verdeling is dan voor ieder van levensbelang……..
Deze discussie kan verder worden gevoer aan de van het artikel "wat is waarheid", ook op het filosofenweb.
Dat wetenschap belangrijker is dan moraal, is een leuke stelling voor gen-technologen, kloontechnologen en wat dies meer zij.
Persoonlijk zou ik een onderscheid willen maken in privé-moraal, als regel gericht op het (vermeende) eigen belang, en, de algemene moraal die zich op het bovenpersoonlijke richt en de privé-moraal richting geeft.
Wetenschap krijgt hierboven een te sterk accent. Wetenschap gaat over niets anders dan het kleinde deel van een complex geheel dat we kunnen kennen. Nooit af. Gisteren waas bijvoorbeeld vet slecht, vanfaag goed en morgen een beetje.
De moraal dat een matig mens zijn vrijheid waard is overleeft moeiteloos alle wetenschappelijke revoluties. Als norm niet te versmaden.
Mihai,
alleen al het feit dat je het woordje "moeten" zo vaak gebruikt, al is dat dan volgens jou doelnormatief (heb je ook niet-doel normatief?) geeft voor mij aan dat je onbewust toch heel erg vanuit het eigen gelijk praat, normatief. Je gebruikt zelfs het werkwoord "haten", als daarmee geen oordeel gegeven wordt, weet ik het ook niet meer.
Dat is voor mij geen probleem, noem het een biologische eigenschap van de mens, maar dat we het vergeten of net doen alsof het er niet is, is wel een probleem. Dat heeft niets met Balkenende te maken. Hoogstens kan je zeggen dat B. een gat in de merkt zag en daar slim op ingespeeld heeft. Dat dat gat in de markt er is, is niet meer dan logisch. Dat heb ik willen aangeven.
De mens heeft vooral sociale problemen en het normatieve wordt ingezet om die problemen op te lossen. Dat dit niet altijd zo effectief is geef ik aan in de webtekst over communicatie.