Scheur die foto van je liefje maar af

Om een vrije wil te hebben zijn twee elementen belangrijk: ten eerste moeten we weten waarom we iets kiezen. Ten tweede we moeten het opmerken wanneer het resultaat van onze keuzes van onze oorspronkelijke bedoelingen verschilt. Ik wil vandaag over een Zweeds onderzoek vertellen, dat beide bovengenoemde elementen in twijfel trekt.

De vraag die de Zweedse onderzoekers zich stelde leek op de vraag wat er zou gebeuren als we een pilsje zouden willen, de hand naar een fles zouden steken en in plaats van een pilsje we met een glaasjes melk in de hand zouden belanden. Zouden we dat opmerken?

Petter Johansson en zijn collega’s hebben een groep mensen series van twee foto’s laten bekijken en beslissen welke van de twee vrouwen aantrekkelijker was (typisch Zweeds onderzoek). De deelnemer moest een van de twee vrouwen aanwijzen. Na de aanwijzing ging de onderzoeker heel snel de foto’s met elkaar vervangen.

Wat we op het plaatje zien is het volgende: (A) de deelnemer krijgt twee foto’s te zien. Zonder dat de deelnemer het weet, achter de zichtbare foto bevind zich een tweede foto verborgen, van de andere vrouw. (B) de deelnemer verwijst naar de meest aantrekkelijke vrouw. (C) de onderzoeker vervangt de gekozen foto met de andere foto. (D) de deelnemer krijgt de foto en moet het uitleggen waarom hij/zij de betreffende vrouw mooier vindt.

Minder dan 10% van de omwisselingen werden meteen opgemerkt. En in totaal niet meer dan 20% van de omwisselingen werden ontmaskerd. Men merkte niks op zelfs als de oude dame blond was terwijl de nieuwe een brunette.

Het meest bizarre van het onderzoek was de verklaringen die de deelnemers gaven voor het kiezen van de mooiste vrouw. In veel gevallen waren de redenen helemaal verzonnen (confabulatie). Zelfs hadden ze oorspronkelijk voor de tegenovergestelde vrouw gekozen, beschreven ze nu de eigenschappen van de verwisselde vrouw als reden voor hun keuze. Ze gaven deze reden met dezelfde zelfverzekerdheid, dezelfde aantal details en dezelfde emotionaliteit als in de gevallen dat de foto’s niet omgewisseld waren. Soms verzonnen ze reden, die helemaal niets met de foto te maken heeft.

Petter Johansson en zijn collegas van de universitet van Lund publiceerden de resultaten van hun onderzoek in Science in october 2005 [Johansson P et al, 2005].

Commentaar
Dit is niet het eerste onderzoek waar het uit blijkt dat we niet weten waarom we een keuze hebben gemaakt. Drie voorbeelden: Michael S. Gazzaniga heeft een reeks onderzoeken gedaan waarin split-brain patiënten gefantaseerde antwoorden geven voor de redenen waarom ze iets doen geven. Nisbett en Wilson ontdekten in een onderzoek dat vrouwen volstrekt verzonnen redenen geven voor het kiezen van een paar panty’s als de beste in een reeks, terwijl de panty’s niet van de andere paren verschillen en dat de meerderheid van de vrouwen voor een van het laatste paar kiest. Mensen die posthypnotische opdrachten krijgen, bedenken ook logische verhalen als verklaring voor hun handelingen.

Deze onderzoeken tonen aan dat in veel gevallen we volstrekt logische argumenten bedenken voor onze beslissingen, dat we achteraf een verhaal scheppen om deze beslissingen te rechtvaardigen, terwijl deze beslissingen door onbekende redenen voor onze bewustzijn worden genomen. De vrije wil fanaat heeft zeker iets uit te leggen.

Noot:
Johansson P et al. Failure to detect mismatches between intention and outcome in a simple decision task. Science 2005 Oct 7; 310:116-9.