Problemen voor de vrije wil

Over de vrije wil stellen nieuwe lezers steeds dezelfde vragen. Het lijkt me dus handig om de geschiedenis van de discussie kort te beschrijven en bepaalde termen en meningen duidelijk te maken. Hieronder zal ik in het kort de geschiedenis van de problemen uiteenzetten, in een bijna letterlijke vertaling van een stuk van Adina Roskies, van Dartmouth College (vrouwen kunnen volgens mij alles duidelijker en korter uitleggen).

De problemen voor de vrije wil komen van twee kanten: van de religie en van de natuurwetenschappen.

Religie
Een gedachte van een alwetende en almachtige god is in strijd met een mogelijke vrije wil. Als god almachtig is en onze handelingen bestuurt, dan kunnen we niet anders handelen dan hoe we handelen. De religieuze denkers hebben dit probleem proberen oplossen door te zeggen dat almachtigheid betekent slechts dat god onze handelingen zou kunnen besturen als hij dat zou willen. Hij wil dat echter niet en laat ons vrij.

De alwetendheid brengt een ander probleem met zich mee. Als god weet dat jij over tien jaar om 9:13 een moord zal plegen, dan heb je geen vrijheid om anders te handelen. Gedragsvoorspelling lijkt de vrije wil uit te sluiten, want al onze handeling zouden zodanig voorbeschikt zijn.

Natuurwetenschappen
In de natuurwetenschappen bestaan twee meningen, dat de wereld of deterministisch is of indeterministisch. Beide deze richtingen hebben problemen met de vrije wil.

Determinisme
De beroemdste beschrijving van het determinisme komt van de Franse wiskundige Pierre-Simon Laplace:

“Een intelligent wezen dat op een zeker moment alle krachten zou kennen die in de natuur werken en de toestanden van alle elementen waaruit deze is opgebouwd en dat bovendien groot genoeg zou zijn om al deze gegevens te kunnen analyseren, zou in een enkele formule de beweging van de grootste lichamen in het heelal en die van het kleinste atoom kunnen beschrijven: niets zou voor hem onzeker zijn en de toekomst zowel als het verleden zouden hem bekend zijn.”

Als determinisme waar is, dan zijn ook al onze handelingen voorbeschikt en is vrije wil onmogelijk.

Indeterminisme
De meerderheid van de natuurkundigen, die zich met elementaire deeltjes bezig houdt, is overtuigd dat sommige van deze deeltjes, of golven, zich niet deterministisch gedragen. Bepaalde gebeurtenissen (of fenomenen) kunnen dus niet met 100% zekerheid voorgespeeld worden, maar met een min of meer waarschijnlijkheid. Er is dus een bepaalde toevalligheid of willekeurigheid in de natuur. Deze kennis heeft een reeks denkers geïnspireerd om nieuwe argumenten voor de vrije wil te brengen. Als de natuur op het diepste niveau niet gedetermineerd is, dan is vrije wil niet onmogelijk.

Indeterminisme heeft twee problemen
In de argumentatie, als iets niet onmogelijk is, betekent niet dat het ook het waar is. Als het niet onmogelijk is dat zeemeerminnen bestaan, dan is dat geen goed argument dat zeemeerminnen zouden bestaan. Dus de indeterminist is verplicht om een bewijs voor het bestaan van de vrije wil te brengen.

Het tweede probleem is dat waarschijnlijkheid een soort toevalligheid is. Als onze handelingen toevallig zijn, dan is dat geen echte ideaal voor de vrije wil. Stel je bijvoorbeeld voor dat je langs een lantaarnpaal loopt en, uit het niets, spring je met je kop er tegenop.

Conclusie
Dus de vrije wil heeft een probleem ongeacht of je in een alwetende en almachtige god gelooft, of in een deterministische of indeterministische wereld.

Fotos © Tony Deifell