Ossama en ik

De communisten beroofden mijn opa van zijn boerderij. Van zijn land verdreven, verloor hij zijn identiteit als één van de rijkste mannen in de streek. Als eenvoudige arbeider mengde hij voor de rest van zijn leven deeg in een broodfabriek. Uit zijn omgeving weggerukt, in een betonnen stad tussen wildvreemden neergepoot. Ik herinner me hem nog steeds in zijn laatste jaren, met zijn twee centimeter zilveren haren, gebukt over zijn druiven en gladiolen, in zijn minituin, als troost voor zijn landerijen. Hij bleef tot op het laatste moment een boer, geworteld in het land. Op zijn sterfbed gaf hij mij zijn oude soldatenschoenen.

Het lot van mijn opa was in Yalta bezegeld, na de Tweede Wereldoorlog, tijdens de conferentie waar Stalin, Churchill en Roosevelt de wereld onder elkaar verdeelden. Door hun buitverdeling zijn mijn ouders en mijn generatie onder het juk van Ceausescu opgegroeid. Vroeger ging het inderdaad zo: de machtige rovers bogen zich over een wereldkaart en markeerden met een rood potlood de grenzen van hun macht.

Op dezelfde manier werd het lot van het Midden-Oosten bezegeld door middel van het geheime Sykes-Picot akkoord: verdeeld tussen Groot-Brittannië en Frankrijk. Wat veranderde was de rover die een andere rover zijn invloed benam. Een mens van vlees en bloed had, net als mijn opa, niets te vertellen.

Nu is het anders.

Technologie heeft de machtsstructuren in de wereld totaal veranderd.
Het individu is zo machtig geworden dat de wereld tijdens geheime ontmoetingen niet meer als een schaakbord kan worden beschouwd. De internationale instituties en de mentaliteit van de mensen die denken dat het lot van miljarden mensen door weinigen kan besloten, zullen moeten veranderen.

Maar laat ik eerst twee technologische ontwikkelingen noemen, die deze veranderingen hebben gebracht. Daarbij denk ik vooral aan het Internet en terrorisme als twee belangrijke factoren.

Terrorisme
Vroeger kon je een dictator in Saudi-Arabië kweken en van je Nintendo in je oval office genieten, terwijl de olie dagelijks, stipt om zes, bij de dienstingang werd bezorgd. Tegenwoordig kan iedereen een virus in zijn keuken maken en een atoombom in zijn schuur. Nu zijn er de bin Ladens, die elk individu, met behulp van technologie, de macht geven om zich te verzetten. Het is een macht waarmee de machtigen rekening moeten houden.

Internet
Tijdens de eerste Golf-Oorlog, toen Papa Bush zijn hete adem over het brandende Arabische zand uitblies, was ik aan CNN gekluisterd. CNN was toen DE WAARHEID. Het duurde jaren en het vroeg de bereidheid om boeken op te zoeken, om te ontdekken dat ook deze oorlog doorgestoken kaart was. Saddam, bleek achteraf, wilde zijn jachthonden vreedzaam uit Kuwait terugtrekken, maar Papa Bush had een nieuwe oorlog nodig. Amerika kon eindelijk een pleister op haar de in de jungle van Vietnam opgelopen wonden doen.

De waarheidscheppende macht van CNN beruste op de marktwerking van de traditionele massamedia. Met “Freedom of the press is guaranteed only to those who own one.” vatte Liebling het probleem tientallen jaren geleden samen. De kosten voor het opstarten van een krant of televisiestation werden allengs steeds groter. De media raakten daardoor in het bezit van rijke blanke mannen, dezelfde mannen die ook de politieke macht hadden.

Als gevolg daarvan was de kritiek in de media er slechts op gericht om de macht van de ene machtige naar de andere over te hevelen, maar niet om de macht in twijfel te trekken, niet om mijn landloze opa een stem te geven. Niet om de belangen van elk individu te dienen.

Maar nu hebben we Internet. Internet heeft twee belangrijke veranderingen teweeggebracht: (1) men kan informatie veel goedkoper produceren en (2) de informatie is toegankelijker geworden.

Goedkoop medium
In het begin van Internet bezocht men nog steeds site van de oude, vertrouwde CNN. Nu ontstaat er een toevlucht tot alternatieve informatiebronnen. Elke onnozele kan nu met een internetverbinding informatie produceren.

Ja, er is ontzettend veel troep, leugens en propaganda op Internet. Desondanks vinden steeds meer mensen hun weg naar betrouwbare sites met informatie van kwaliteit. Gewoon op gevoel. Dit geeft de traditionele mediaproducenten te denken en leidt tot veranderingen. In de traditionele Washington Post kan ik bijvoorbeeld een artikel lezen waarin een serieuze, traditionele journalist een blogger op het Internet citeert. Ik lees iets in nieuwsgroepen en de volgende week staat het in Vrij Nederland. Het was vanwege informatie van bloggers dat Dan Rather, een belangrijke, traditionele journalist van CBS, moest aftreden. Het waren de bloggers die het gebruik van White Phosphorus in Falujah hebben aangetoond. De gewone media hebben dit ‘gewoon’ overgenomen.

Nog maar enkele jaren geleden, toen Joegoslavië gebombardeerd werd, en het Internet nog niet op grote schaal als alternatieve informatiebron werd gebruikt, las ik elfhonderd artikelen in de gewone media, kranten en opiniebladen. Ik beleefde wekenlang nachtloze dagen, op zoek naar alternatieve informatie. Ik ergerde me er destijds aan dat de gewone media zo weinig informatie verschaften, informatie die op straat (of op de internetsnelweg) voor het oprapen lag. Ik ergerde me dat zoveel goede schrijvers geen stem in de kranten kregen.

Nu lees ik kritische artikelen, van Robert Fisk bijvoorbeeld, op het Internet en zie ik die de volgende dag in Vrij Nederland of zelfs in Intermediair. Ze interviewen hem zelfs op Radio 1, om zeven uur ’s ochtends. Robert Fisk? Ja, dat was een paar jaar geleden gewoon “not done” in de mainstream media. Met andere woorden, de op het Internet geproduceerde informatie dringt tot de gewone media door. Het is misschien toch de marktwerking, de angst om lezers te verliezen?

Beschikbaarheid van informatie
Vroeger had je je (opinie)blad, je radio en het zes-uur-nieuws. Tegenwoordig lees ik de New York Times, The American Conservative, Fox News, The Guardian online, Al-Jazeera. Online opslagplaatsen maken alle nummers van alle media beschikbaar en doorzoekbaar. Het nieuws van White Phosphorus stond in een specialistisch blad, slechts gelezen door militairen, als een onschuldige notitie van een embedded journalist. Ook overheden publiceren online. Na de bombardementen op Joegoslavië las ik de rapporten van de parlementaire enquêtes van Groot-Brittannië, Canada, Australië gewoon online. Daardoor wist ik dingen die nooit in mijn krant zouden hebben gestaan.

Gevolgen
De laatste verkiezingen in Zuid-Korea waren de eerste verkiezingen waar de kiezer meer informatie op het Internet dan in de kranten heeft gevonden. “You have to be more careful in a world that is saturated with all kinds of weapons in the hands of . . . terrorists. It’s all very dangerous.” – adviseerde Boris Yeltsin Clinton toen hij Irak bombardeerde.

Bush droomt van een wereld waarin hij Al-Jazeera stiekem tot stomheid kan bombarderen. De machtigen verliezen en realiseren zich dat ze de macht verliezen. Het Amerikaanse ministerie van buitenlandse zaken acht zich gedwongen om te reageren op wat bloggers schrijven. Er is een steeds grotere afkeer van de nieuwe oorlog en de opinie over Bush wordt steeds lager. De eerste Golfoorlog van Papa Bush en de bombardementen op Joegoslavië berusten op evenveel leugens als deze oorlog.

Wat is er inmiddels dan veranderd? Ik zie drie belangrijke verschillen: 1. Bush’s onwil om de oorlogsbuit met de rest van de Westerlingen te delen; 2. De bewustwording van de Westerlingen dat de rooftochten vanaf nu terroristische consequenties zullen hebben; 3. Internet. Technologie heeft zowel terrorisme als Internet mogelijk gemaakt en daarmee is de macht in de wereld van grote rovers als de Stalins, Churchills, Roosevelts en de Bushes, verplaatst naar elk individu in de wereld. De machteloos wordende machtigen, een leegbloedend beest, liggen te stuiptrekken. Ik zal het beest niet de rust gunnen zijn wonden te likken. Opa! Ik trek je schoenen aan en kom je wreken!