De filosofen die tegenwoordig over vrije wil schrijven beginnen met de vraag: we weten dat het universum functioneert volgens natuurwetten, dus gedetermineerd is. Tegelijkertijd hebben we zelf een intuïtie, een gevoel een onmiddellijke ervaring van vrije wil. Hoe kan dat nou? Ik denk dat de hele vraag fout is gesteld. Hebben we al deze intuïties en/of gevoelens?
Neem bijvoorbeeld John Searle in zijn boek “Fredom & Neurobiology”: ‘We have a conception of ourselves as conscious, intentionalistic, rational, social, institutional, political, speech-act performing, ethical and free will possessing agents. Now the question is, How can we square this self-conception of ourselves as mindful, meaning-creating, free, rational, etc., agents with a universe that consists entirely of mindless, meaningless, unfree, nonrational, brute physical particles?’
Of kijk naar deze uispraak (van iemand anders) ‘The fundamental reason for accepting free will is that it is a self-evident, directly perceived fact about our own thinking and actions.’
Nou zit ik mijzelf te analyseren. Heb ik ergens een intuïtie of een gevoel of een en onmiddellijke ervaring dat ik vrije wil zou hebben? Ik heb het nergens kunnen ontdekken. Ik voel NADA. Ik weet echter dat ik vroeger wel dacht om deze intuïtie te hebben, totdat ik er op zoek naar ging. Dus de vraag is, heeft de mens echt het gevoel om vrije wil te hebben, of gelooft men slechts dat men dat gevoel, intuïtie, ervaring heeft? Een soort fantoompijn van de ziel.
Het kan zo zijn dat de mensen dit geloof elkaar aanpraten. Als iedereen zegt dat je bepaalde dingen voelt, kan het zo zijn dat je je er niet meer bij stil staat en je afvraagt of je dat daadwerkelijk voelt. Dan denk je slechts dat je het voelt zonder dat gevoel echt te hebben.
Vergelijk het met een inbraak. Niet alle mensen voelen hetzelfde na een inbraak en sommige voelen zich niet meteen een slachtoffer, of voelen niet meteen een trauma, ze hebben niet meteen het bekende gevoel om zich thuis onveilig te voelen. Een onderdeel van deze mensen gaat toch denken de trauma te voelen omdat men dat hoort te voelen, omdat de omgeving hen dat inpraat.
Daarna heb je een situatie waarin je denkt dat je iets voelt, maar als je na zit te denken voel je het niet. Zoals bij mensen die eerst verliefd waren en zijn tientallen jaar blijven denken dat ze van de andere houden. Maar op een bepaald moment, als ze er stil bij staan, ontdekken ze dat ze niet van de andere houden.
Er is dus een verschil tussen iets daadwerkelijk voelen en denken dat je het voelt, of denken dat je het zou voelen als je naar jezelf zou kijken. We hebben dus drie mogelijke situaties:
(1) Iets voelen.
(2) Iets denken te voelen en voelen omdat je denkt dat je het voelt. Zoals bij hypnosis. Je zou dit een dogmagevoel kunnen noemen.
(3) Iets denken/geloven te voelen maar niet voelen. Als je echt op zoek naar gaat, kan je het niet echt voelen. Je zou dit een metadogma gevoel kunnen noemen.
Ik denk dat vrije wil van de type (3) is. Als jij naar jezelf kijkt. Zie je ergens, voel je iets, kan je een dergelijke intuïtie of gevoel of ervaring van vrije wil ontdekken?
Geredigeerd door Pascale Esveld
Heb ik een lichaam of ben ik een lichaam?
maak je geen zorgen. je bent een lichaam.
Ik ben het eens met je dat ik een lichaam ben en dat er iets in mij en bij de meeste anderen iets fysiek neuraal geconfigureerd zit die men bewustzijn, vrije wil enz. noemt. Je kunt dus ook vragen of ik een Frans heb, dat heb ik enigszins, of dat ik een Engels of een Duits heb en neurowetenschappers kunnen haarfijn aanduiden dat ik die inderdaad heb. Termen als de vrije wil en bewustzijn zijn woorden uit een andere taal en wel een taal uit het verleden, een classicistische taal. Van die taal maak ik graag gebruik, zoals de meesten dat doen. Zo zeg ik liever dat ik een lichaam heb. Ik heb dus wel een lichaam, maar ik heb geen Chinees.
Geestig, Einstein wilde het einde van het determinisme ook al niet accepteren.
Quantum fysica toont aan dat er geen determinisme is, alleen maar waarschijnlijkheid.
Die kennis is er al vele tientallen jaren.
De ogenschijnlijke causaliteit is alleen maar het gevolg van dat ook de kleinste deeltjes een waarschijnlijk gedrag hebben.
In de quantum mechanica geldt zelfs zo nu en dan de wet van behoud van energie even niet.
Het is echt Alice in Wonderland, filosofen leven nog in het Einstein tijdperk, waar god niet dobbelt.
Searle kan de gedachtensprong dat wij gewoon materie zijn niet aan, kennelijk.
Hij zit nog in het idee van ‘dode’ materie, terwijl alle materie vol leven is.
Het doet me denken aan de verwachtingen van atronomen toen het eerste ruimtetuigje naar Jupiter en Mars ging, ze hadden een ‘dode’ wereld verwacht, wat ze aantroffen was een wereld vol geologisch ‘leven’.
In dit verband moet ik ook altijd lachen naar het zoeken naar sporen van leven, eventueel uit het verleden, op Mars.
Ik zou verbijsterd zijn als er geen biologisch leven op Mars werd aangetroffen.
@Arjan
Je mag van mij de taal gebruiken zoals je wilt gebruiken. Zolang je niet uit je gebruik van je taal conclusies trekt over wat het geval is in de werkelijkheid of wat men zou moeten doen.
Reactie is geredigeerd
@ Mihai
Je begrijpt me niet helemaal. Wittgenstein stelde dat er tussen een uitspraak en de werkelijkheid slechts een mystiek verband zit.
In het verlengstuk van jouw 16:11 zou elk natuurkundeboek herschreven moeten worden waar het woord zwaartekracht in staat. Die bestaat ook niet, maar je kunt er prima over praten én mee rekenen, zolang er geen sprake is van relativistische verschijnselen. Zegt de 4 dim. ruimtetijd iets over de werkelijkheid? "Weet ik niet," antwoordde Einstein, "Ik hou me niet bezig met waarheid, maar je kunt goed rekenen met mijn methode."
De wil is niet vrij. Dat betekent niet dat de wil niet bestaat. Het gaat niet om vrije wil versus determinisme. De wil is volgens mij niet absoluut vrij, maar kent wel vrijheidsgraden. Je kunt dus -in een beperkt aantal gevallen- kiezen.
Je kunt je eigen karakter en verlangens niet vrij bepalen. Karakter en verlangens bepalen wel een deel van je keuzes.
Maar je kunt wel kiezen om niet toe te geven aan een verlangen dat in je opkomt. Of is zelfs dit een gevolg van de uitserst flexibele aard van ons wezen?
Een bijster intrigerend probleem!
Is Zwaartekracht een metadogma?
@Arjan
Ik weet niets van de Zwaartekracht, maar de vrije wil bestaat niet.
Hoe kan dat nu weer? Newton heeft nog in stenen naar biologische processen gezocht om erachter te komen waar hun wil "zat" om te vallen.
De kennis van de classicisten was een representatieve kennis. Geen moderne oorzaak-gevolg kennis. Iets als "Het ongelijk van Descartes" is epistemologisch isomorf aan "Het ongelijk van Newton" en allebei onzin. Omdat Amerikaanse wetenschappers de discontinuïteit in de ontwikkeling van het weten niet erkennen genereren ze, althans als filosofen, een hoop wartaal.
@Arjan
Ik snap niks van wat je zegt.
En ik zou ook niet weten waar ik zou moeten beginnen om iets duidelijker te zijn. Dit lijkt me niet de plek om ‘Kritik der Reinen Vernunft’ van Kant erbij te halen, maar met ‘Reinen Vernunft’ bedoelde Kant het rederenen a la Spinoza, Descartes, Newton, Leibniz enz. D’Alembert (ik doe dit uit mijn hoofd) zei: Als de definities juist zijn en ze worden op de juiste manier met elkaar in verband gebracht, dan moet een fout in een redenering net zo makkelijk op te sporen zijn als een fout in een algebrasom. ‘Definitie’ moet hier gezien worden als een ‘representatie’ van een waargenomen fenomeen in een woord. Kant beschouwde deze ‘fenomenologie’ als ontoereikend. Om verschrikkelijk kort door de bocht te zijn: Veel Amerikaans gedachtengoed zit nog in ‘fenomenologische gevangenis.’ Overigens ontdekte ik een half uur geleden dat ik een bewustzijn heb. Ik moest een noodstop maken door twee geheel door de lente in beslag genomen eendjes. Spinoza is natuurlijk prima, de mens is zo vrij als een steen. Maar de prachtige taal van Spinoza cum suis overleeft slechts in psychologische zin en het Amerikaanse pretpark ‘neurofilosie’ heeft daar niets mee te maken.
@Arjan
Kijk naar de huisregels: Een argument heeft expliciete premissen en conclusies. Jij praat vooral in premissen. Ik lees je gedachte niet, dus ik weet niet wat jouw conclusies zijn. Of denk jij dat jouw waarheid zelfevident is, dat uit jouw premissen geen andere conclusies kan hebben dan wat jij in je hoofd hebt?
@ Mihai
Dacht ik al. Goed, een praktisch voorbeeld, die kan fungeren als conclusie. In het uitstekende boek ‘Klare lucht, louter vuur,’ een boek over de stoffelijke oorsprong oorsprong van denken en bewustzijn, stelt Gerald Edelman de vraag: ‘Waarom is kennis zo heterogeen?’
En als antwoord geeft hij: ‘Mijn visie biedt een mogelijke verklaring. Gegeven de parallelle, constructieve hersenprocessen die het substraat vormen van bewustzijn, gegeven de recursieve symbolische eigenschappen van de taal en tenslotte gegeven onomkeerbare historische grondslagen van specifieke symbolische en artistieke voortbrengselen in samenleving en cultuur, kan er geen volkomen reduceerbare beschrijving van menselijke kennis bestaan.’ p.217
Dit stukje van Edelman is naar mijn smaak exemplarisch voor de ‘fenomenologie’ in Amerikaans denken. Los van het feit of Edelman gelijk heeft of niet stel ik daar het volgende tegenover. Op een aantal gymnasia in Nederland bestaan er, in samenwerking met de universiteit van Utrecht, al jaren zgn. ‘plusprojecten.’ Bedoeld voor zeer begaafde leerlingen. Deze worden ‘kennis op maat’ voorgeschoteld via ‘open’ verrijkingsopdrachten, d.w.z. opdrachten die op meerdere manieren zijn op te lossen. Gebleken is dat hoogbegaafde leerlingen makkelijk overeenkomsten zien tussen verschillende vakgebieden. Dit kan leiden tot onverwachte vondsten en oplossingen. Deze visie ligt overigens min of meer in het verlengstuk van het denken van Spinoza, die onder alle kennis eenzelfde abstracte grondslag zag. Connie Palmen beschrijft zoiets in ‘De vriendschap.’
Volgens de wetenschap in Nederland is ‘kennis’ dus helemaal niet heterogeen. Nobelprijswinnaar Edelman moet maar eens bewijzen dat zijn sublieme filosofie wel stand houdt tegen de praktische ervaringen in Nederland.
@Arjan
Ok, en wat is het verband van de door jou opgehaalde kennis met het wel of niet bestaan van vrije wil?
@ Mihai
Nee, dat was niet de vraag. De vraag was of de vrije wil een metadogma is. En dat is het. Maar datzelfde geldt voor zwaartekracht, intuïtie, bewustzijn, liefde en spijsvertering. Vóór Descartes bestonden die dingen allemaal niet.
En ze zullen ook weer spoedig verdwijnen. Niet dat er iets dramatisch gaat gebeuren, God kan ook niet helpen dat de wetenschappers van de toekomst meer feitelijk proberen te zijn. Zolang je ze alle 5 maar op orde houdt. Ehhh … spijsvertering staat er voor de grap, net zoals ik ‘Het bewustzijn verklaard’ van D.C. Dennett als een grap beschouw. Een boek van 500 pagina’s dat eindigt met de conclusie dat bewustzijn niet bestaat. Nou ja, er is sprake van een heterofenomologisch proces. Zo bestaat de spijsvertering ook niet, maar er is wel sprake van een heterofeno.. alsjeblieft zeg.
@Arjan
Aha. Als je dat wil zeggen, waarom zeg je het niet meteen?