Skip to content

Is D.C. Dennett een zeemeermin?

Er bestaan slechts drie mogelijkheden. (1) Daniel Dennett en Richard Rorty zijn twee idioten en ik ben geniaal. (2) Dennett en Rorty, twee beroemde filosofen, weten waar het om gaat en ik ben dom. (3) Een derde mogelijkheid, dat laat ik open voor jullie, de lezers, te bedenken.

Maar waar gaat dit over? Het gaat over een aantal logs dat ik over Dennett’s boek “Freedom Evolves” wil schrijven. In deze logs probeer ik zijn argument te herconstrueren en, natuurlijk, af te kraken. Dit kan handig zijn als je het boek hebt gelezen en je weet niet wat zijn argument is. Het kan ook handig zijn om te kijken of we niet twee verschillende dingen hebben begrepen. Het kan ook een aansporing zijn om het boek te lezen.

Ik wil niemand afschrikken van het lezen van een boek, zelfs ben ik over iedereen zo negatief. Nee, in tegendeel, ik raad jullie het boek aan. Want, zoals Richard Rorty op de kaft schrijft, Dennett heeft een “marvelously vivid prose.” Maar dat is alles. Want de andere twee lovende punten, “original philosophical thinking” en “lucid argumentation” zijn voor mij twijfelachtig. En mij gaat het vooral om het laatste, om de argumentatie.

Wat is het plan?

Per hoofdstuk zal ik één of meerdere logs schrijven, over de belangrijkste argumenten en drogredenen. Je bent uitgenodigd om te protesteren. Vandaag wil ik over het eerste hoofdstuk schrijven. Houd rekening mee dat ik ABSOLUUT NIET in de vrije wil geloof.

H1. Natural Freedom

In het eerste hoofdstuk vertelt Dennett ons wat ie van plan is. Hij is van plan om de vrije wil (vw) te redden.

Op welke manier wil Dennett de vw redden? Hij wil een naturalistische verklaring geven voor het bestaan van de vw. Dat wil zeggen een verklaring dat in overeenstemming is met de wetenschap. Een verklaring dat in overeenstemming is met het materialisme en met het determinisme. VW is volgens hem een gevolg van de evolutie:

“my task will be …to provide a unified, stable, empirically well-grounded, coherent view of human free will…Free will is real, but is not a preexisting feature of our existence, like the law of gravity. It is also not what tradition declares it to be: a God-like power to exempt oneself from the causal fabric of the physical world. It is an evolved creation of human activity and beliefs, and it is just as real as such other human creations as music and money.” (Dennett 2003, 13)

Als het geen natuurwet is zoals de zwaartekracht is en geen goddelijke kracht om ons van de natuurwetten te ontrekken, hoe ziet Dennett de vw dan? Dennett maakt hier een analogie met de atmosfeer. De vw is een culturele omgeving, een “enveloping, enabling, life-shaping, conceptual atmosphere of intentional action, planning and hoping and promising – and blaming, resenting, punishing, and honoring.”

Met andere woorden bestaat de vw als een menselijke bouwsel, iets dat ontstaat door ons gedrag, plannen, onze beloftes, blaam en wrok. Als we met elkaar dagelijks omgaan, veronderstellen we het bestaan van de vrije wil, we zien de anderen als vrije mensen. Anders zouden we geen beloftes kunnen doen, verwachtingen kunnen hebben, geen blaam kunnen uiten.

Maar vw is niet alleen een soort spelletje, die we met elkaar spelen. Het is het resultaat van de evolutie. De evolutie heeft in de loop der tijd steeds ontwikkeldere wezens gemaakt. Door deze complexiteit zijn deze wezens steeds beter in staat om gevaren te ontlopen. Wij kunnen als geen anderen over de toekomst nadenken en daarmee ongewenste situaties ontwijken. En we worden steeds beter in onze voorspellingen. We kunnen geen orkanen afwenden, maar we zijn in staat om ze te voorspellen en ons er voor te bereiden.

Dit is een van zijn belangrijkste argumenten: determinisme houdt geen onvermijdbaarheid in. Wij, en andere dieren, zijn in staat om allerlei dingen te vermijden en dit is een vorm van vrijheid. Deze vrijheid maakt vw mogelijk.

Met dit boek wil hij een bepaalde angst wegnemen. Mensen zijn bang om in de evolutietheorie te geloven, in materialisme, naturalisme en determinisme, omdat deze het bestaan van de vw in gevaar zouden brengen. Deze angst heeft het wetenschappelijke en filosofische speurtocht vertekent. Deze angst is volgens hem helemaal ongegrond. Naturalisme en de evolutietheorie kunnen een veel betere verklaring geven voor de vw dan religie of indeterminisme. Naturalisme geeft een beter antwoord op de tegenstrijdigheden en puzzels die ontstaan tijdens het nadenken over de vw.

Tegelijkertijd stelt hij vragen, die gebruik maken van dezelfde angst, vragen die je onbewust leiden tot de acceptatie van zijn argument:

“What happens, though, when we try to imagine living in a World without the atmosphere of free will? It might be life, but would it be us? Would life be worth living if we lost our belief in our own capacity to make free, responsible decisions?”

Het is precies een van de negatieve eigenschappen van het boek vind ik, dat Dennett zijn lezers steeds uitlokt, met beloningen en straffen om zijn argumenten te geloven. Zijn argumenten leiden tot emoties die niet relevant zijn voor het argument zelf. Dat betekent dat de lezer geneigd is om het argument te geloven op onterechte gronden. Bijvoorbeeld op pagina 12 schrijft hij:

“Perhaps there are two kinds of normal people: There are those who don’t believe in free will and thereby don’t have free will, and there are those who do believe in free will and thereby actually have free will.”

Dit lijkt op Blaise Pascal’s angstdrijvend argument voor het bestaan van God, die het geloof met een gok vergeleek. Stel dat je gelooft, zegt Pascal, en God niet bestaat, dan valt de schade nog mee, want je hebt slechts met een illusie geleefd en je hebt een deel van je tijd met rituelen verspeeld. Maar stel dat God bestaat. Afhankelijke van je geloof ga je naar de hel of naar de hemel. Het is daardoor rationeler om de gok te nemen en in God te geloven. Tja, durf maar het risico te nemen!

Op dezelfde manier werken Dennett’s woorden ook. Oh, shit zou je denken, stel je voor dat dat mogelijk is. Dan is het handiger om in de vrije wil te geloven en als gevolg daarvan om het te hebben. Zelfs heeft Dennett dat niet beweerd, je geest wordt onbewust gemanipuleerd om in zijn argument te geloven. Ik haat die jongens!

Literatuur:
Dennett, Daniel Clement. 2003. Freedom evolves. New York: Viking.


Geredigeerd door Pascale Esveld
Published inUncategorized

21 Comments

  1. lidy lidy

    Avatar van lidy
    Mijn God, kun je er is een beetje humor tegen aan gooien Mihai. Word je nou nooit eens moe van je zelf. Gototogot wat ben je toch bloedje serieus of plaats weer eens een mooie foto zodat ik weer eens van je kan genieten!… Nou ja de kop is wel humor moet ik toegeven.
    Reactie is geredigeerd

  2. Ruud Zweistra Ruud Zweistra

    Avatar van Ruud Zweistra
    Sorry hoor Mihai, maar ik moet eerst even een hartekreet kwijt.

    Wat een prachtige opmaak!

    Zo, nu de inhoud. Een poosje terug heb een tijd een recensie/synopsis van dat boek van Dennet op mijn desktop gehad, omdat ik de naam goed kende, en iets interessants verwachtte. Ik heb een paar keer bij opruimacties doorgelezen, en verbaasd laten staan omdat ik niets interessants kon vinden, en dacht dat het mijn haast/moeheid/afgeleidheid lag. Uiteindelijk is het geruimd, toen ik iets anders aardigs over vrije wil las.

    Kortom: je hebt mij al overtuigd.

  3. Ruud Zweistra Ruud Zweistra

    Avatar van Ruud Zweistra
    @lidy,
    Schrijf je het omgekeerde ook aan mensen die niets anders dan foto’s, gedichten, of gemengde onzin plaatsen?

    Zal wel niet, want daar zou je dagtaak aan hebben.

  4. mihai mihai

    Avatar van mihai
    Ik doe wat ik wil. Ik ben gedetermineerd om te doen wat ik wil.

    Reactie is geredigeerd

  5. Ruud Zweistra Ruud Zweistra

    Avatar van Ruud Zweistra
    Naar aanleidng van je zojuist bijgevoegde plaatje: ken je de volgende spreuk:
    Tachtig procent van alle mannen met een snor is niet te vertrouwen.
    (natuurlijk hing hij op de deur van een medewerker met een snor, die inderdaad niet te vertrouwen was, vooral bij het bridgen).

    Over het effect van een bijkomende baard wil ik niet speculeren.

    Reactie is geredigeerd

  6. Ruud Zweistra Ruud Zweistra

    Avatar van Ruud Zweistra
    @Mihai,
    Ik was vandaag een beetje balorig door een teveel aan technisch studiewerk. Compensatiedrang – een onwillekeurig proces.

  7. K K

    Avatar van K
    Een zeemeermin? Laat het hem niet horen! Hij is oud geworden, zie ik. Heb jij hem eigenlijk gezien in de jaren tachtig bij:"een schitterend ongeluk" op TV, Mihai?

  8. Victor Onrust Victor Onrust

    Avatar van Victor Onrust
    M, Ik moet het nog een keer herlezen, maar kort samengevat komt mijn idee over wat D bedoelt neer neer op het volgende: In absolute zin bestaat er voor D geen vw. Hij doet er voldoende moeite voor om mensen die dat beweren onderuit te halen. Voor het beperkte menselijk bewustzijn functioneert de vw als een algoritme om moreel verantwoord op situaties te reageren. Als je echter een dergelijke vw beslissing achteraf helemaal zou analyseren zou je zien dat het toch een gedetermineerd proces was. In die zin ziet hij vw als een waardevol instrument. Ben hierna een paar dagen weg dus zie het daarna wel weer.

  9. Victor Onrust Victor Onrust

    Avatar van Victor Onrust
    Op de valreep: Tja…. Je discussiemethoden zijn er niet verfijnder op geworden

  10. mihai mihai

    Avatar van mihai
    Waarom zou iemand een boek van 300 pagina’s met de naam “Freedom Evolves” schrijven, als het dat niet zou geloven? Waarom zou hij de moeite nemen om het aan te tonen dat determinisme geen een onvermijdelijkheid inhoudt? Waarom zou hij argumenteren dat er allerlei vormen van afwenbaarheid bestaan en dat we de meest complexe afwendbaarders zijn? Waarom zou hij zeggen dat we meer zoals “choice-machines” zijn dan “responsmachines”? Waarom zou hij ons als simulatiemakende, plannende wezens beschrijven? Waarom zoveel moeite als het toch niet bestaat?

  11. Victor Onrust Victor Onrust

    Avatar van Victor Onrust
    Schijnt moeilijk: Er zijn twee aspecten, net als bij godsdienst.
    (1) Het begrip v.w. in absolute zin. Net als god niet bestaat bestaat v.w. in die zin ook niet.
    (2) Het feit dat het begrip "v.w." een rol speelt in allerlei mentale processen van mensen. Ook weer net als bij god(sdienst) waarbij je kunt constateren dat hoewel god niet bestaat het begrip god voor veel mensen (helaas) een nuttige betekenis heeft in het dagelijks leven kun je je ook bij v.w. afvragen wat voor nuttige betekenis dit heeft in het dagelijks leven van mensen. Als je van mening bent dat dit begrip een bepaald nut heeft dan kun je daar best 300 bladzijden over vol schrijven.
    De essentie is dat wij eenvoudige stervelingen niet beschikken over volkomen informatie op een gegeven tijdstip. We kunnen de gedetermineerde afloop dus niet zien maar moeten wel handelen. Dit gebrek aan informatie wordt onzekerheid genoemd. We hebben strategieën ontwikkeld om daar mee om te gaan. Een daarvan is de v.w.. Het loont de moeite volgens D om na te gaan hoe deze strategie is ontstaan, hoe die functioneert en hoe die zich verder zou kunnen ontwikkelen. Ik vind daar niets mis mee.

  12. mihai mihai

    Avatar van mihai
    @ Victor

    Het probleem is dat er mensen in gevangenis zitten en anderen op de elektrische stoel, met veronderstelling dat er een vrije wil zou bestaan. Je kan dus niet meer zeggen dat het handig is dat we in de vw geloven. Want het is precies zoals twee jongeren op een feest die tegen elkaar zeggen: Marijke is stomdronken. Zullen we haar neuken, want ze zal haar toch niets herinneren. Dus die handigheid van de vw houdt eigenlijk in dat we mensen voor onze eigen doeleinden gebruiken. Zo kan je moraal niet verdedigen.

  13. Victor Onrust Victor Onrust

    Avatar van Victor Onrust
    Ik proef in deze argumentatie een omkering van de stelling: Omdat niet elke toestand waarin iemand kan geraken (volledig) uit de vrije wil voortvloeit of hoeft voort te vloeien (bijvoorbeeld het zitten op een elektrische stoel), zou het instrument of paradigma v.w. niet deugen. Zo een eenvoudige omkering had ik van jou niet verwacht M. Voordat je me daarover misverstaat: Ik wil daarmee nog niet zeggen dat v.w. als mechanisme per se deugt. Maar wel dat het op zijn minst interessant genoeg is om er eens beter over na te denken. Je moet toch wat met al die onzekerheden? Het je permanent laten verlammen daardoor lijkt me ook niet handig.

  14. mihai mihai

    Avatar van mihai
    @Victor

    Wat ik “merk” in mijn discussies met de vrije willers is juist dat punt, de gedachte om een deel van de maatschappij op te offeren voor de welzijn van het andere deel. Het gaat men niet zozeer om het bestaan ervan, maar om het feit dat zij zelf ervan kunnen profiteren. Zoals de verdedigers van de slavernij. Bijvoorbeeld Patricia Churchland, aan het einde van een hoofdstuk waarin ze beweert dat keuzes en beslissingen gedetermineerd zijn, zegt:

    “…as a matter of practical life, it is probably wisest to hold mature agents responsible for their behavior and for their habits. That is, it is probably in everyone’s interest…”

    In wiens belang? Van diegene die in de gevangenis zitten? Nee, in het belang van diegenen die ervan profiteren. En hoe profiteren ze? Ze profiteren van het feit dat de opgesloten mensen niet voor zichzelf kunnen opkomen:

    “There is already ample evidence that prison is effectively where society sends those whose brains do not work properly. A report released last month suggested over a quarter of the UK’s almost 80,000 prison population have an IQ of lower than 80 and suspected learning disabilities, such as forms of autism and dyslexia. Another study carried out at the Young Offenders’ Institute in Aylesbury showed that if prisoners were given minerals and fatty acids essential for proper brain functioning, they committed 37 per cent fewer violent offences.”

    http://www.ft.com/cms/s/81bc32e4-d5e3-11db-99b7-000b5df10621.html

    Het is dus precies zoals met de twee jongens die van de onwetendheid van een meisje profiteren.

    Reactie is geredigeerd

  15. Victor Onrust Victor Onrust

    Avatar van Victor Onrust
    Ik geloof dat hier twee zaken door elkaar gaan lopen. (1) Het grenzeloos individualisme waarbij alles wat iemand overkomt zijn eigen schuld (en zijn eigen v.w.) zou zijn. Alsof er geen omstandigheden en anderen zijn. Dit heeft m.i. weinig tot niets met de v.w. opvattingen van D te maken. (2) Het onder bepaalde omstandigheden met een (vrije)wils-akt beslissen in een situatie, waarbij degene die moet beslissen een of meer duidelijke min of meer gelijkwaardige keuzes heeft. D probeert juist aan te tonen dat zonder v.w. mensen niet verantwoordelijk gesteld kunnen worden voor hun daden. Het hele strafrecht zou in elkaar zakken als mensen niet meer voor hun daden aansprakelijk gesteld kunnen worden omdat ze "geen keuze" hadden.

    Overigens hoeft er daarbij helemaal geen verband te zijn tussen het plegen van strafbare feiten en intelligentie. Hoogstens kunnen de laatsten het wat beter verbergen dan de eersten. Ook kun je discussiëren over zin en onzin van straf en of het niet beter is met een andere (niet-straf) ideologie onmaatschappelijke lieden tijdelijk of definitief uit de maatschappij te verwijderen. Maar dat zijn volgens mij discussies die weinig tot niets van doen hebben met de v.w..

Leave a Reply