Over boycots, baby’s en sumoworstelaars

Domicela Heijmeriks beklaagt zich in de Volkskrant over de selectieve aard van de academische boycot van Israël. Zij vraagt zich af waarom Palestina-supporters geen vergelijkbare acties eisen tegen landen als China, Iran of Saudi-Arabië. Het zou gaan om een inconsequente morele koers. Maar deze redenering is een klassieke denkfout.

Wie beweert dat een moreel standpunt ongeldig wordt als het niet op alle vergelijkbare situaties wordt toegepast verwart logica met boekhouding. De Palestijnse zaak verdient geen steun omdat Iran erg is of China erger. Ze verdient steun omdat ze op zichzelf moreel en juridisch gerechtvaardigd is.

Gad Saad, de rechtse Canadese auteur van “The Parasitic Mind: How Infectious Ideas Are Killing Common Sense”, onderzoekt hoe irrationele ideeën functioneren als ‘breinparasieten’ die kritisch denken ondermijnen. Als evolutionair psycholoog meent Saad dat linkse denkbeelden zoals postmodernisme, culturele relativiteit en identiteitspolitiek zich verspreiden als virussen en het vermogen tot logisch redeneren aantasten. Hij pleit voor een terugkeer naar rede, de wetenschappelijke methode en vrije meningsuiting als middelen om deze ‘ideologische infecties’ te bestrijden.

Aan zijn boek moest ik denken toen ik het stuk van Heijmeriks las. Saad beschrijft hoe zijn critici hem verwijten dat hij vooral linkse ideeën aanvalt en niet ook rechtse. Waarom hij Israël niet bekritiseert maar wel Palestina-supporters. Zijn antwoord is helder en hij noemt die kritiek “whataboutism on steroids”. Volgens hem heeft ieder het recht zich te richten op datgene wat hij wil. Je verwijt een arts toch ook geen hypocrisie omdat zij zich op huidkanker richt en niet op leukemie? Zijn punt is terecht: een argument is geldig of het nu volledig consequent wordt toegepast of niet.

Gelijke monniken gelijke kappen. Ook Palestina-supporters hebben het recht zich op Palestina te richten zoals Israël-supporters zich op Israël mogen richten. Heijmeriks vraagt het clubje Christenen voor Israël immers ook niet waarom zij voortdurend demonstreren voor Israël en niet voor andere landen.

Op 19 juli 2024 oordeelde het Internationaal Gerechtshof dat Israël het internationaal recht op grove wijze schendt. Het hof sprak van illegale bezetting, systematische rassenscheiding, schending van het zelfbeschikkingsrecht en verplichtte Israël tot terugtrekking en schadevergoeding. Het ging verder: staten mogen geen steun verlenen aan de bezetting. Economische en academische banden die de bezetting legitimeren of faciliteren zijn verboden. Staten moeten zich actief inzetten voor Palestijnse staatwording. Dat zijn geen vrijblijvende wensen maar bindende juridische plichten.

Heijmeriks hanteert een maffiamentaliteit. Zij stelt dat samenwerking met Israël ons voordelen oplevert. Maar dat is geen moreel of juridisch argument. Het is dezelfde redenering waarmee in achterkamers wordt afgewogen of het de moeite loont een bank te beroven. Men bespreekt de risico’s en de winst niet de norm. Dat is dezelfde redenering waarmee ooit kolonialisme en slavernij werden gerechtvaardigd, het bracht economische winst.

Haar betoog is bovendien tegenstrijdig. Zij stelt dat selectieve boycots moreel onhoudbaar zijn. Maar Nederlandse universiteiten verbraken wel degelijk hun banden met Rusland en Belarus na de invasie in Oekraïne. Hetzelfde deden onderzoeksfinancier NWO en wetenschapsgenootschap KNAW. Toen schreef Heijmeriks geen opiniestuk over het uitblijven van sancties tegen andere mensenrechtenschenders. Haar morele verontwaardiging is dus selectief. Daarmee wordt haar argument zelfweerleggend.

Stel je een sumoworstelaar voor die op een baby zit terwijl hij diens eten opeet. Volgens de Nederlandse wet heb je de plicht de baby te helpen. In plaats daarvan kijk je toe, film je het tafereel en verdien je geld met je YouTube-kanaal. Heb je je juridische plicht vervuld? Nee. Ook al verdien je miljoenen aan je samenwerking met de worstelaar blijft je plicht bestaan.

Zo ook hier. De academische samenwerking met Israël is niet slechts een kwestie van strategisch voordeel. Het argument van de Palestina-supporters blijft geldig zelfs als zij zich eenzijdig op de Palestijnen richten. De Palestijnen verliezen hun recht op een eigen staat niet omdat Nederlandse universiteiten ook met China of Iran samenwerken.

De whataboutismes van Heijmeriks werken als virussen. Ze besmetten het publieke debat en ondermijnen rationele argumentatie. Ze beïnvloeden het denken van westerse regeringen, waardoor die hun juridische plichten verzaken. Ze verzwakken de waakzaamheid van parlementariërs en journalisten, waardoor zij regeringen niet ter verantwoording roepen. Ze besmetten ook het denken van burgers, die vervolgens geen druk uitoefenen op hun overheden. Precies zoals Gad Saad het beschrijft. Daarom sleept dit conflict voort.