Drogredenen die het recht ondermijnen

In een fascinerend artikel over parasieten las ik dat het gedrag van wolven drastisch verandert wanneer ze besmet zijn met Toxoplasma gondii. Ze nemen meer risico’s, verlaten hun roedel vaker en worden opvallend vaak alfadier. De parasiet beïnvloedt mogelijk hun testosteronniveau, wat tot dominanter en riskanter gedrag leidt. Een besmet alfadier infecteert meer vrouwtjes, waardoor het gedrag van de hele roedel verandert. Via contact met bijvoorbeeld besmette poema’s ontstaat zo een vicieuze besmettingscirkel. Ook bij ratten leidt de parasiet tot risicovol gedrag: ze worden zelfs aangetrokken tot kattenpis en eindigen in de maag van een kat.

Aan dit artikel moest ik denken toen ik in Trouw oud-minister Uri Rosenthal las: het Internationaal Strafhof “schond onderwijl op flagrante wijze het beginsel van morele equivalentie door op een en dezelfde dag arrestatiebevelen uit te vaardigen voor de Israëlische premier en oud-minister van Defensie én drie terroristen van Hamas.” (Trouw, 27 maart 2025)

Deze uitspraak bevat twee klassieke drogredenen. Ten eerste een non sequitur: hieruit volgt niet dat de aanklager morele gelijkstelling voor ogen heeft enkel omdat hij op dezelfde dag arrestatiebevelen uitvaardigt. Stel je voor dat een officier van justitie in Jeruzalem op één dag tegelijkertijd een banale tasjesdief én ook de nazileider Adolf Eichmann aanklaagt. Niemand zal beweren dat hij de twee daarmee moreel gelijkstelt. Ten tweede is het een ad hominem. Rosenthal beschuldigt de aanklager impliciet van antisemitisme.

Professor Adil Haque, een vooraanstaande autoriteit in het oorlogsrecht, ontkrachtte dit soort drogredenen op X: “Het Internationaal Strafhof vergelijkt geen staten of gewapende groeperingen met elkaar. Het Strafhof beoordeelt het gedrag van elk individu aan de hand van diens juridische verplichtingen. Het Strafhof vraagt zich niet af of de oorlogsmisdaden van X erger zijn dan die van Y. Voor het Strafhof is een oorlogsmisdaad gewoon een oorlogsmisdaad.”

Ook Chile Eboe-Osuji, voormalig president van het Strafhof, fileerde deze redenatie. Dat arrestatiebevelen op dezelfde dag worden uitgevaardigd, is geen juridische grond om Israëlische leiders niet te vervolgen. Bovendien: stel dat de aanklager dat op een andere dag had gedaan – wat zou dat veranderen? De feiten blijven dezelfde. De logica achter deze drogreden suggereert eigenlijk dat Israëlische leiders helemaal niet vervolgd zouden moeten worden. Wie zegt dat alleen de tegenpartij straf verdient, zegt daarmee dat slachtoffers aan ‘eigen kant’ wél meetellen en die aan de andere kant niet. Dat is discriminatie – en onder internationaal recht telt niet de intentie, maar het effect.

Het verwijt van “valse morele gelijkstelling” is een reïncarnatie van een oude ‘theorie van de rechtvaardige oorlog’: dat wie een rechtvaardige zaak heeft, oorlog mag voeren zoals het hem uitkomt,’ zegt Eboe-Osuji. Maar dat idee is verlaten. In het internationaal recht geldt: wie ook je vijand is en hoe nobel je doel ook lijkt – burgers zijn geen doelwit. Punt.

De herkomst van Rosenthals drogreden is opvallend. Het was Benjamin Netanyahu die als eerste publiekelijk sprak van een “twisted and false moral equivalence”. Dat argument verspreidde zich als een virus. Joe Biden nam het over, gevolgd door AIPAC, regeringsleiders van Duitsland, Groot-Brittannië, Canada, Australië, Mark Rutte, Ruben Brekelmans, leden van het Amerikaanse Congres en zelfs de hoofdredactie van de Washington Post.

Met serieuze gevolgen. Donald Trump stelde sancties in tegen het Strafhof, mede onder verwijzing naar deze “shameful moral equivalency”.

Deze drogreden is al ouder. Het Simon Wiesenthalcentrum publiceert jaarlijks een top 10 van antisemitische incidenten. In 2019 plaatste het centrum de Duitse VN-ambassadeur op de zevende plaats van ‘Jodenhaters’, omdat hij had gestemd vóór VN-resoluties en had verklaard: “Wij geloven dat het internationaal recht de beste manier is om burgers te beschermen en hen in staat te stellen in vrede en veiligheid te leven, zonder angst voor Israëlische bulldozers of raketten van Hamas.” Volgens het centrum zou hij daarmee Israël met Hamas hebben vergeleken. De pro-Israëlische Duitse media van uitgever Axel Springer – een van de grootste mediaconcerns in de EU – vielen daarop de Duitse regering aan en zetten haar onder druk om in de VN anders te stemmen.

We zien dus hoe drogredenen werken als breinparasieten: ze kunnen het denken van invloedrijke personen overnemen. Het gevolg? Misdadigers die straffeloos oorlogsmisdaden plegen en slachtoffers van wie de mensenrechten worden geschonden. Daarom zouden krantenredacties evidente ad hominems uit ingezonden stukken moeten verwijderen.