Drogredenaar Arend Jan Boekestijn (007)

Als een historicus een citaat in het Latijn produceert – de taal van die leuke antieke oneliners – boezemt dat bij mij ontzag in. Ik ben immers niet zo intelligent om die taal te kennen. Hetzelfde gebeurde toen ik Boekestijn’s twitter las: “Ius potentia definitur schreef Spinoza. Recht wordt door macht bepaald.” Kijk, dacht ik, hier komt een groot man; hij schrijft een column of twittert en op het moment dat hij iets wil vertellen, herinnert hij zich dat hij Spinoza had gelezen en essentiële citaten in zijn privékaartenbak heeft bewaard. Hij trekt de juiste kaart op het juiste moment uit. Of hij kent Spinoza uit zijn hoofd.

Ik was nieuwsgierig waar Spinoza dat zou hebben gezegd, in welke context en met welke argumenten. Maar ik heb “Ius potentia definitur” nergens bij Spinoza teruggevonden. Wel heb ik een citaat van Schopenhauer gevonden en hij citeert Spinoza als volgt: “Uniuscujusque jus potentiâ ejus definitur. Eth. IV, pr. 37, schol. I.” Het blijkt dat Schopenhauer ook fout citeert, want Spinoza heeft dit geschreven “Imo quia uniuscujusque jus virtute seu potentia uniuscujusque definitur, longe majus homines in bruta quam hæc in homines jus habent.”

Vertaling 1: “Jazelfs, waar elks recht door elks Deugd of Macht bepaald wordt, hebben de menschen veel meer recht tegenover de dieren, dan deze tegenover de menschen.”

Vertaling 2: “Sterker nog, omdat ieders recht door zijn kracht of vermogen bepaald wordt, hebben de mensen veel meer rechten over de dieren dan omgekeerd.”, Spinoza, Ethica, vertaald door Henri Krop. p.395

(Maar wel als ondersteuning voor zijn stelling: “Het goed dat een ieder die de deugd zoekt, nastreeft, verlangt hij ook voor de andere mensen, en dit des te meer naarmate hij God beter kent.”)

Ingezonden brief

De uitspraak “Ius potentia definitur” heb ik echter letterlijk in een ingezonden brief gevonden, van 20 juli 2011, in NRC Handelsblad, van Wim Klever, een Spinozakenner. Dat was vier dagen voor de tweet van Boekestijn.

Ik heb Wim Klever gemaild en hij bevestigt dat hij slechts de essentie van de woorden van Spinoza heeft weergegeven, dat het citaat nergens in Spinoza’s werk voorkomt. En wat blijkt er? Boekestijn neemt in zijn column “Recht is macht” veel meer van de 148 woorden van Wim Klever over, dan slechts een Latijns citaat. Hier is de ingezonden brief:

“Ius potentia definitur

Internationaal strafrechtadvocaat Geert-Jan Knoops karakteriseert de Amerikaanse politiek als toepassing van het recht van de sterkste, met als ondertoon dat dit een aanfluiting is van het internationaal recht (Opinie, 19 juli). Daarmee positioneert hij zichzelf buiten de wrede werkelijkheid, waar elk ander recht dan dat van de sterkste een fictie of een idealisatie is, geheel in het spoor overigens van het klassieke natuurrecht zoals dat van Grotius. Pal daartegenover staat de diagnose en drievoudig bewezen definitie van Spinoza – ‘recht wordt door macht bepaald’ (ius potentia definitur). Dit is weliswaar een rauwe vaststelling, maar de enige juiste. Hierover hoeven we niet besmuikt te doen. Ook hoeven we er niet idealistisch of socialistisch op af te geven. Willen we realistisch zijn in onze wereldbeschouwing, dan wordt het tijd dat we het recht nuchter desacraliseren. Dit geldt niet alleen het internationale recht. Ook nationaal is recht een product van machtsverhoudingen.”, Wim Klever, NRC Handelsblad, 20 juli 2011

(Met geel de overeenkomsten met Boekestijn’s column.)

De laatste twee zinnen komen in Boekestijn’s column letterlijk voor, maar in omgekeerde volgorde:

“Net zoals nationaal recht een product is van nationale machtsverhoudingen, is internationaal recht een resultante van internationale machtsrelaties.”

Ik ben zwaar teleurgesteld in de groot man die in het Latijn citeert.

Citeren is meer dan woorden herhalen

Citaten van filosofen moet men slechts gebruiken als men het argument achter de oneliner kent, begrijpt, onderschrijft, weet ook in welke context dat gezegd is en welke nuancering de filosoof heeft geproduceerd. Bovendien, moet men ook de reacties op de betreffende uitspraak kennen en men moet weten dat het argument van de oorspronkelijke filosoof sterker is dan de latere tegenargumenten.

Want filosofen vertellen heel veel domme dingen. Ik kan ook Aristoteles citeren: “The seat of the soul and the control of voluntary movement-in fact, of nervous functions in general,-are to be sought in the heart. The brain is an organ of minor importance.” Volgens Aristoteles diende het brein slechts om het bloed af te koelen. Kan ik hiermee de moderne biologie en neurowetenschappen weerleggen, zoals Boekestijn het moderne Internationaal Recht met een nep-citaat van Spinoza wil weerleggen? Nee.

Blufethos

Wat er gebeurt, als men interessant met Latijnse citaten doet, is dat de lezer zwaar onder de indruk raakt van de spreker. Dat betekent dat de spreker zijn ethos verhoogt. Ethos is een van de overtuigingsmiddelen, wat mij betreft een drogreden in zichzelf. Ethos is het opwekken van het vertrouwen bij de luisteraar, slechts op basis van de eigenschappen van de spreker, niet op basis van de deugdelijkheid van het argument zelf. Maar de eigenschappen van de spreker zijn irrelevant, zoals tijdens aanvallen op de persoon, dus in ad hominems. Je zou kunnen zeggen dat ethos een soort positieve ad hominem is, in het voordeel van één van de deelnemers in een debat.

Het is weliswaar waar dat ethos relevant kan zijn als de spreker bewijst dat hij een autoriteit is op het terrein van het onderwerp van discussie, maar zijn autoriteit is slechts relevant als we door bepaalde redenen zijn argument niet op inhoud (op logos) kunnen beoordelen. Dus ethos is slechts relevant als logos onmogelijk is.

Maar ethos kan nooit relevant zijn als het een nep-ethos is, als men interessant loopt te doen met citaten in het Latijn, citaten die hij zelf niet had gelezen. Dat is argumentatieve blufpoker.