Debattrucs: De zelfkritiek als misleiding

Ik kreeg in een discussie/debat op het internet het verwijt dat ik niet zelfkritisch ben. Zoooo? Dat is niet niiiiiiiiks. En dat is inderdaad heel waar, ik ben niet zelfkritisch. Oh, jeetje, een paradox. De relevante vragen die er ontstaan zijn echter twee anderen:

1. Zou mijn vertoonde zelfkritiek de waarheid van mijn stellingen veranderen?
2. Is deze kritiek, dat ik niet zelfkritisch ben, een reglementaire discussiezet in een debat?

(1):
Stel dat ik zelfkritisch zou zijn. Stel dat ik mijn stellingen met gepaste regelmaat zou nuanceren. Kunnen we hieruit de conclusie trekken dat mijn stellingen meer kans hebben om waar te zijn? Nee, denk ik niet.

Het is inderdaad zo dat het vermogen om zelfkritisch te zijn in het algemeen je meer kans geeft om minder fouten te maken. Maar het uiten van zelfkritiek is geen bewijs dat je zelfkritisch bent.

Welnu, het uiten van zelfkritiek kan ook de kwade genius doen. Hij weet immers dat de maatschappij zelfkritiek als een deugd ziet. Het publiek ziet iemand die zelfkritiek uit en denkt: “Verrek, kijk wat een deugdelijke spreker. Hij lijkt betrouwbaar. Bovendien is het zelfkritische vermogen een eigenschap dat meer kans heeft om tot ware conclusies te leiden. Iemand die zelfkritisch is, heeft immers alle opties overwogen. Dus laten we maar deze spreker geloven.”

Heb je echter, als publiek, een mogelijkheid om te controleren of je met een oprechte zelfkritiek te maken hebt, of slechts met een manipulatietechniek? Nee eigenlijk niet. Dus na het horen van de zelfkritiek weet je niet meer dan daarvoor. Sterker nog, het enige wat je weet is dat je nu meer kans hebt dat iemand je probeert te manipuleren. Want bij de spreker zonder zelfkritiek weet je het zeker dat hij je niet met zelfkritiek probeert te manipuleren. Als een spreker zijn positie zonder zelfkritiek uitlegt, vertrouw ik hem veel meer dan een spreker, die zelfkritiek uit.

Dus zelfkritiek kan je zowel als een debattruc beschouwen als een drogreden, omdat het de waarheid van een stelling niet verandert.

(2):
Is nou de kritiek dat je niet zelfkritisch bent een reglementaire discussiezet, of is het een drogreden? Ten eerste, wat kan deze kritiek aantonen? Alleen dat de criticus geen zelfkritiek heeft waargenomen. Dat betekent niet dat je niet zelfkritisch bent. Dus als je dat hoort, moet je meteen vragen dat de criticus zijn standpunt bewijst. En hij kan het niet bewijzen, want hij kan je gedachten niet lezen. En alles wat je niet aannemelijk kan maken is een drogreden.

Dus hij weet niet of je zelfkritisch bent of niet. Hij weet slechts dat je het niet geuit hebt. En het uiten van zelfkritiek is, hebben we gezien, ook geen bewijs dat je zelfkritisch bent.

Sterker nog of je kritisch bent of niet, dat zegt niets over je huidige argument. Stel dat ik zeg: “jouw mening kan niet waar zijn omdat je niet kan voetbalen.” Herken je het? Ja, het is de ad hominem drogreden. Het is op persoon spelen en niet op de bal. Want zelfs de persoon zonder zelfkritiek, kan een argument hebben dat goed is. En waar er om gaat is het bewijzen of het ontkrachten van de stelling, niet van de persoon.

Als iemand je in een debat van het ontbreken van zelfkritiek beticht en er is een jury aanwezig, steek je vinger op en wijs de jury erop dat je met een ad hominem te maken hebt. Het herkennen van een drogreden zal door de jury met punten beloond moeten worden en je tegenstander zal met strafpunten opgezadeld zitten.

Conclusie: wees zuinig met je zelfkritiek en met de kritiek op het ontbreken van zelfkritiek.