Veel referenda zijn illegitiem

Geert Wilders wil bindende referenda houden en liet Thierry Baudet en Paul Cliteur argumenten bedenken. Ik wil aantonen dat hun argumenten falen. Want slechts sommige besluiten kunnen via een referendum legitiem zijn. Veel andere beslissingen zijn daar ongeschikt voor.

Twee denkbeeldige referenda
Stel je voor dat de Iraniërs in een referendum beslissen om Israël met atoombommen te vernietigen. Hun beslissing is illegitiem en het zou ook illegitiem zijn als de Zwitsers Nederland zouden vernietigen, na een referendum.

Stel je een maatschappij voor met drie mensen in de woestijn. Dorstig. Jantje kijkt op Google maps en ziet water aan de rechter kant liggen. Pietje zegt: “Nee, ik wil naar links omdat de hemel blauw is.” De derde burger, Kevin, zegt: “Ik geloof dat mensen van 1,83m altijd gelijk hebben. Pietje is 1,83m, dus hij heeft gelijk.” Ze houden een referendum en Jantje verliest. Maar er ligt geen water aan de linker kant en Jantje sterft. Ook dit referendum is illegitiem.

Deze twee voorbeelden weerleggen Wilder’s argumenten voor referenda. Dit komt omdat collectieve beslissingen legitiem moeten zijn.

Rationele legitimiteit
Er zijn twee soorten legitimiteit. De eerste komt uit de rationaliteit en moraliteit van de beslissing zelf.

Stel je bijvoorbeeld voor dat je als een rationele lichaamsloze geest zou bestaan, voor je geboorte, in een ‘debatkamer’ in de hemel. Hier debatteer je en onderhandel je met andere toekomstige mensen. Welke gedragsregels zouden in de wereld moeten gelden? Wanneer zijn beslissingen legitiem? De antwoorden leg je in een ‘rationeel sociaal contract’ vast.

Maar je weet niet van tevoren als welke mens je geboren zal worden. Je zou als Iraniër, Israëliër, Pietje, Kevin of Jantje geboren kunnen worden, als wit, zwart, man, vrouw, homo, gelovig of niet.

De menselijke natuur is vitaal. Je ontdekt in de debatkamer dat de gedragsregels, onze normen en waarden, slechts relevant zijn als we sterfelijk zijn en basale biologische en psychologische behoeftes hebben.

We vinden ons leven extreem belangrijk en we zullen geen risico nemen om zonder goede redenen te sterven. Ook zullen we willen dat (fundamentele) rechten beslissingen begrenzen. Bijvoorbeeld het recht op leven, op eerlijke rechtszaak, vrij zijn van slavernij, foltering en (rassen)discriminatie.

Daardoor zijn besluiten slechts legitiem als ze deze grenzen niet schenden. Ook sommige ondemocratische besluiten kunnen legitiem zijn: de dictators van Egypte en Jordanië hebben vrede met Israël gesloten.

Maar beslissingen verliezen hun legitimiteit naarmate ze: levens verkorten; fundamentele rechten schenden; vrijheid zonder goede reden beperken; beletten dat we onze fundamentele behoeftes bevredigen.

Een beslissing is slechts legitiem als diegene die de negatieve gevolgen ondergaat een neutrale rationele plicht heeft om zich te onderwerpen aan de beslissing. Je kan de beslissing toetsen door te proberen vanuit de ‘hemelpositie’ te denken, los van je huidige situatie, status, privileges etc. Dus je neemt een argumentatieve neutrale ‘hemelpositie’ aan.

De Israëliërs zijn niet verplicht om onder Iraanse atoombommen te sterven en ze zijn vrij om zich met geweld te verzetten. Daarom is het Iraanse referendum illegitiem.

De eerste vorm van legitimiteit is dus een vrije, rationele, morele en neutrale bindendheid.

Procedurele legitimiteit
Van sommige besluiten zijn de gevolgen minder duidelijk. Wat ze met de lengte van levens doen weten we niet, noch of ze rechten of behoeftes beperken. Stel je voor dat de regering (of een referendum) beslist om de btw naar 20% te verlagen. Als we niet kunnen bewijzen dat dit negatieve gevolgen heeft, dan is deze beslissing legitiem. Het is legitiem omdat men legitieme procedures volgt. Deze procedures zijn legitiem omdat ze onze wensen vervullen en zolang ze het hoogste welzijn voor het grootste aantal mensen produceren.

Ik zie de legitimiteit als gradueel, niet als 100% aan of uit, omdat we intellectueel beperkt zijn.

Met deze theorie weerleg ik hieronder twee van de argumenten van Baudet en Cliteur.

Het co-ownership argument
De burger is van de politiek vervreemd, aldus Baudet en Cliteur. Met referenda zou de burger zich meer auteur van de besluiten voelen. Nou en? Stel dat de Zwitsers atoombommen op Nederland zouden gooien. Ze voelen zich eigenaar van hun beslissing, maar ben ik verplicht om me aan hun wil te onderwerpen? Nee. Wat heeft Jantje aan het auteursgevoel van Pietje en Kevin? Niks.

Het deontologische argument
Vrijheid is het hoogste onvervreemdbare recht, aldus Baudet en Cliteur. Daardoor mag de regering niet buiten het individu om beslissen over belangrijke zaken voor het individu (zoals belasting en buitenlands beleid). Het is voor mij onduidelijk waarom de vrijheid van de Iraniërs boven het recht op leven (en vrijheid) van de Israëliërs zou staan. En waarom zouden Pietje en Kevin in hun domheid vrij zijn om Jantje te doden?

Zodanig zien we dat referenda slechts geschikt zijn voor beslissingen zonder duidelijke negatieve gevolgen voor individuen, minderheden en buitenlanders. En dit is juist wat Wilders wel zou willen, referenda tegen moslims, Palestijnen en internationale mensenrechtenhoven.

Geredigeerd door Pascale Esveld