Ziel in je reet

We voeren vandaag dezelfde strijd als vele malen in het verleden. Het is de strijd van Copernicus en van Darwin. Dezelfde angst. Copernicus beweerde dat de Aarde niet meer in het midden van het heelal was. Darwin beweerde dat de mens niet meer in het midden van het heelal was. Vandaag zien we ontelbare soldaten die de mens nog steeds in het centrum van de wereld willen plaatsen en houden. De mens is speciaal – weten zij. De mens heeft liefde, moraal, bewustzijn. De mens is anders dan de rest. De mens is superieur. De mens is tussen beesten zoals een Nederlander tussen allochtonen. Zoals de blanke tussen negers. Zoals het Westen tussen de Derde Wereld. Dat is de mens.

Dit is de reden waarom de intellectuele elite nog in het openbaar zoveel mag zwetsen. Bijvoorbeeld Gerard Visser, professor in Leiden. Hij gelooft in de ziel. Bijvoorbeeld Ronald Meester, hoogleraar wiskunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Bijvoorbeeld Bert Keizer. Hij schrijft een ode aan de mens in de filosofiekrant. “We kunnen iemands geestelijke toestand nooit inschatten op basis van alleen een hersenscan.” Jablabla. Dezelfde retoriek zoals van Thomas Nagel in zijn stuk “What is it like to be a bat?” Nergens op gebaseerd. Of toch wel: op vooroordelen, op wensdenken. De mens staat op de hoogste tak van de evolutieboom. Ha, we hebben zelfs evolutiedenkers op dezelfde denkfout betrapt.

Maar laat ik het jullie vertellen. Er is niks bijzonders aan de mens. De mens is slechts een beest zoals alle andere beesten. De mens voert slechts zijn trucjes uit om te overleven, zoals de andere beesten. Er is geen ziel. Er is geen geest. Bewustzijn bestaat niet. Liefde is een verzinsel. Moraal is een leugen. Vrije wil mijn reet.

95% van ‘jouw’ lichaam is niet ‘jij’, 95% van ‘jouw’ cellen zijn cellen van bacteriën. En jij dacht dat je een lichaam had.

Het is voldoende de wetenschappelijke literatuur een beetje in de gaten te houden en je zult zien dat al onze intuïties nergens op stoelen. Ze zijn heel simpele trucs om te overleven.

We zien ‘onszelf’ als een lichaam. We ervaren dingen als solide; maar niets is minder waar, want atomen zijn voor 90% lege ruimte. En als je je voet aan een stoelpoot stoot, raken jouw atomen de atomen van de stoel absoluut niet. Atomen duwen elkaar slechts met een interne kracht af, ze komen met elkaar niet in contact.

En dingen bestaan niet. Er bestaan geen stoelen en tafels. Het feit dat wij over stoelen en tafels denken is ook een evolutionaire truc. Een brein met beperkte tijd, energie en rekencapaciteit kan veel makkelijker omgaan met een groep atomen alsof ze slechts één ding zouden zijn. Immers we kunnen deze atomen in een keer samen manipuleren. We kunnen de stoel sneller verplaatsen als we de stoel in onze hersenen als één voorwerp beschouwen, dan als een groep atomen, die bij elkaar blijven. Door de atomen als één stoel te zien, hoeven we geen rekening te houden met alle atomen afzonderlijk.

En zelfs het feit dat we woorden gebruiken – zoals ‘ik’ en ‘we’ – is een overlevingstruc. Zoals de optische illusies, zijn ze conceptillusies. Het is veel makkelijker over de groep bij elkaar blijvende atomen te praten alsof ze slechts één enkele ding zouden zijn, een ik, een jij, een hij. We dragen daarmee veel sneller informatie aan anderen over. Het is makkelijker iemand voor een tijger te waarschuwen dan een beschrijving te maken van al die ogen, oren, poten, slagtanden. Het is eenvoudiger om een ‘beer’ te ontvluchten dan een aantal miljard cellen, of een aantal triljoen atomen. Je brein doet de truc voor je.

Maar deze quick and dirty trick heeft nadelen. Want we winnen in tijd, maar we verliezen in diepte van kennis. Deze truc – om dingen als aparte dingen te zien – maakt ons dom. We leven langer – en paren meer – maar we blijven dom. Want we hebben zo de neiging te geloven dat er een essentie bestaat in dingen. Zoiets als ‘stoelheid’ en ‘paardheid’.

Dezelfde illusie leidt ook tot het domme geloof dat de som van sommige dingen meer is dan de delen. Zie hier en hier. Dezelfde illusie doet ons geloven dat er zoiets bestaat als ‘betekenis’.

Een andere dogma, berustend van een overlevingstruc, is het geloof in de vrije wil. Niet alleen de dombo’s op straat geloven daarin, maar ook mensen met een PHD. En Alfred Mele, een van de filosofen – die de meest intelligente personen op Arde zijn – krijgt miljoenen subsidie om onderzoek te doen naar de vrije wil. Wat mij betreft kan hij meteen onderzoek doen naar ether, phlogiston, eenhoors en zeemeerminnen. We zijn tenminste een paar dogma’s rijker.

Neem ook de illusie van persoonlijke identiteit. Het eenvoudige gedachte-experiment van Derek Parfit toont aan hoe dom we zijn als we geloven dat we één persoon zijn, dezelfde persoon als 5 minuut geleden, gisteren, of toen we 5 jaar oud waren. Dom, dom, dom.

Het is voldoende om het werk van de experimentele filosofen te volgen, van de neurowetenschappers, of de artikelen in evolutionaire psychologie te lezen, om ons te realiseren dat we in een zandstorm leven; elk korreltje zand is een illusie, een leugen over de wereld en over onszelf. Een trucje om te overleven.

Het feit dat de maand van de filosofie over de ziel gaat, bewijst dat we niet ver zijn opgeschoten. In de middeleeuwen hadden ze ook debatten over het aantal engelen dansend op het punt van een naald. De domheid regeert. Nog steeds.

We zouden onze energie beter in kennis insteken, dan in gevechten om dogma’s in leven te houden. Want – terwijl een paar mensen ons paleis van kennis bouwen – ijveren de domheidsfundamentalisten met hun bikkel hardnekkig door. Zij vermalen het paleis van alle kanten. Slechts omdat zij zich lekker superieur willen weten.