Rechter Stefan Trechsel vertelde me dat hij veertig jaar geleden het onmogelijk achtte dat het Internationaal Strafhof (ICC) zou ontstaan. Aan zijn woorden moest ik denken toen ik het stuk van Emily ter Steeg boos las. Want haar kritiek dat het ICC vooral machtelozen berecht is onterecht.
Peter von Hagenbach werd onthoofd in 1474 voor moord, verkrachting en andere misdaden ‘tegen de wetten van God en mens’ gepleegd door zijn onderdanen tijdens de bezetting van Breisach. Misdaden die hij als ridder de plicht had te voorkomen. Dit is de eerste internationale berechting voor oorlogsmisdaden.
Na de Eerste Wereldoorlog wilden de overwinnaars Keizer Wilhelm II berechten, maar hij kreeg asiel in Nederland. Vijfhonderd jaar na Breisach berechtte men nazi’s en Japanners. De hoven in Neurenberg en Tokyo zogen nieuwe rechtsregels uit hun duim, wat ze onrechtvaardig maakte. Want in een eerlijk proces ben je slechts schuldig als je daden al strafbaar waren toen je handelde.
Maar dit onrecht was rechtvaardiger dan de twee alternatieven. Churchill wilde de Duitse leiders executeren, bang dat berechting van agressieoorlog precedenten zou scheppen. Want daar is Groot-Brittannië goed in. De laatste optie was om hen vrij te laten. De onrechtvaardigheid van Neurenberg schepte nieuwe rechtsregels, want in volkenrecht ontstaan regels ook door oude regels te schenden.
Later schiep de wereld ad-hoc tribunalen voor ex-Joegoslavië, Rwanda, Cambodja, Libanon, Sierra Leone en Oost-Timor. Deze tribunalen leerden van de fouten in Neurenberg, maakten hun eigen fouten en zogen nieuw recht uit de duim. Daarna ontstond het ICC, dat leerde van eerdere fouten en maakt nu zijn eigen fouten.
De destructieve critici van het ICC – zoals Baudet en Wilders die het hof willen afschaffen – maken een denkfout. Zij zien het Strafhof als statisch en onveranderlijk, als iets dat in de toekomst dezelfde fouten zal maken en hetzelfde onrecht zal blijven scheppen. Maar niks is minder waar. We moeten de huidige gebrekken als onderdeel van een verbeteringsproces zien. Het internationaal strafrecht is dus een hoopvol proces van trial and error.
Het strafrecht maakt deel uit van een evolutionair volkenrecht. Het volkenrecht verandert stapvoets van de wet van de jungle naar rule of law, het wordt steeds rechtvaardiger en nivelleert de macht. Karen Alter bewijst dit in haar boek ‘The new terrain of international law: courts, politics, rights’. Tijdens de Koude Oorlog waren er 6 internationale hoven en zij hebben slechts 373 bindende uitspraken gedaan tussen 1945 en 1989. Daarna groeide het aantal hoven tot 24 en zij hebben inmiddels 37.000 bindende uitspraken gedaan. Terwijl de oude hoven vrijwillig waren, hebben de meeste nieuwe hoven verplichte rechtsmacht. Dit bewijst vooruitgang.
Deze ontwikkeling verloopt langzamer maar parallel met de vooruitgang binnen landen. Nederland behield net haar vijfde plek op de ranglijst van rechtsstaten. Alle elite-rechtsstaten gooiden 1000 jaar geleden vrouwen in het water om heksen te ontmaskeren. De koningen stonden boven de wet en de edelen waren voor de rechter gelijker dan knechten. De verbetering kwam niet vanzelf, noch door superieure cultuur, noch door verlichte machtigen, maar door druk van onder. Daarom is Emily’s kritiek deels welkom. De kritiek moet echter het ICC niet vernielen maar verheffen. We moeten streven dat het ICC over 100 jaar ook de nu onaantastbare Poetins, Blairs en Bushes berecht. En ook als het ICC slechts machtelozen zou blijven berechten, heeft u liever alle moordenaars vrij, of onrechtvaardig recht dat 50% van de moordenaars berecht?
Geredigeerd door Pascale Esveld
Goed stuk, welgemeende complimenten!
Ps Ik mis in je opsomming van te vervolgen oorlogsmisdadigers bv schurken als Saddam Hoessein, Assad, of de leiders van het huidige IS..
Natuurlijk kun je mensen niet berechten als er geen spelregels zijn overeengekomen betreffende het straffen van bepaalde daden.
Heb je ook nog oplossingen om Nazi’s en andere naziachtigen op een veilige plek (voor mij) te parkeren?