Toen Volkert van der Graaf politioneel in het leven van Fortuyn intervenieerde

Geachte Volkskrantredactie,

Uw voormalige ombudsvrouw – Annieke Kranenberg – schreef:

“Het raakt een van de belangrijkste kerntaken van de journalistiek. Een die nu te weinig als leidend principe geldt: journalisten zijn de waakhonden van de democratische rechtsstaat, waarin vrijheidsbeginselen, mensenrechten en de scheiding der machten worden gerespecteerd. Journalisten controleren de macht.”

Ondanks haar berisping, gebruiken Volkskrantjournalisten apologetische taal voor illegitieme macht. Zo gebruikte Arie Elshout vandaag de termen ‘militair ingrijpen’ en ‘interventies’ voor Amerikaanse gewapende aanvallen. Deze termen zijn niet journalistiek neutraal, maar legitimeren illegale oorlogen. Hieronder zal ik dit uitleggen, met uitgebreide citaten uit het Davidsrapport, geschreven in opdracht van de regering, na de Nederlandse politieke steun bij de aanval op Irak. Internationaal recht is over oorlog heel kort en duidelijk:

“In 1945 beoogden de oprichters van de Verenigde Naties een stelsel van collectieve veiligheid in het leven te roepen. Hoekstenen zijn de plicht tot vreedzame geschillenbeslechting en het geweldverbod in de internationale betrekkingen. Het verbod tot het voeren van een agressieve oorlog wordt vrij algemeen gezien als een dwingende norm van algemeen volkenrecht.

Het Handvest van de Verenigde Naties kent twee uitzonderingen op het geweldverbod. Zo heeft onder artikel 51 een staat die het slachtoffer is van een gewapende aanval — het ‘inherente recht’ tot zelfverdediging — op eigen kracht of in collectief verband. Wel moet de aangevallen staat de gewapende aanval onmiddellijk aan de Veiligheidsraad melden en zijn zelfverdedigingsactie eventueel staken zodra de Veiligheidsraad zelf collectieve maatregelen neemt tot herstel van de vrede en veiligheid. Dit recht tot gewapende zelfverdediging strekt zich onder bepaalde strikte voorwaarden uit tot anticipatoire (ook wel genoemd preëmptieve) zelfverdediging, wanneer een staat het doelwit is van een op handen zijnde gewapende aanval. Het moet dan ten minste wel evident zijn dat een gewapende aanval ieder moment kan plaatshebben en dat een gewapende, preëmptieve zelfverdedigingsactie ‘noodzakelijk en proportioneel is.’

De tweede uitzondering op het geweldverbod is een besluit van de Veiligheidsraad, handelend onder het dwanghoofdstuk VII van het Handvest, dat militaire actie geboden is om de internationale vrede en veiligheid te handhaven of te herstellen. Ook regionale organisaties mogen geen gewapende actie ondernemen zonder toestemming van de Veiligheidsraad, zo bepaalt artikel 53, lid 1 van het Handvest.”

Wat bedoelt men met de bewering dat het geweldverbod ‘een dwingende norm van algemeen volkenrecht’ is (ius cogens)? Volgens artikel 53 Verdragenverdrag is een ius cogens norm:

“een dwingende norm van algemeen volkenrecht, een norm die aanvaard en erkend is door de internationale gemeenschap van Staten in haar geheel als een norm, waarvan geen afwijking is toegestaan en die slechts kan worden gewijzigd door een latere norm van algemeen volkenrecht van dezelfde aard.”

Het aantal ius cogens is heel klein: het verbod op agressie, volkerenmoord, piraterij, slavernij en het verbod op foltering zijn ongeveer al deze normen. Maar ze zijn heilige normen:

“Regels van dwingend recht…nemen een bijzondere positie in omdat dwingend recht per definitie voor alle subjecten bindend zijn en er geen afwijking van is toegestaan. Latere regels die strijdig zijn met dwingend recht, zijn nietig…Ius cogens [is] in het positieve recht de meest duidelijke manifestatie van de juridische realiteit van de internationale gemeenschap.”

Met andere woorden is het geweldverbod het equivalent van één van de tien geboden van het internationaal recht of het equivalent van verbod op moord in nationaal recht. Nederland heeft ook de nieuwe amendementen van het statuut van Rome ondertekend, die het opstarten van een illegale oorlog als een misdrijf beschrijven. Binnenkort zal dit misdrijf dus vastgelegd worden in het strafboek en strafbaar zijn met levenslange gevangenis.

Dit betekent dat journalisten geen neutrale taal gebruiken als ze een gewapende aanval als een ‘interventie’ beschrijven. Als de Volkskrant consistent zou zijn, zou men ook over Mohammed Bouyeri en Volkert van der Graaf schrijven dat zij ‘politioneel’ in het leven van Theo van Gogh en Pim Fortuyn hebben ‘geïntervenieerd’.

Wat George Orwell schreef in ‘Politics and the English Language’ is nog steeds actueel en toepasselijk op de Volkskrantjournalisten:

“In our time, political speech and writing are largely the defence of the indefensible. Things like the continuance of British rule in India, the Russian purges and deportations, the dropping of the atom bombs on Japan, can indeed be defended, but only by arguments which are too brutal for most people to face, and which do not square with the professed aims of the political parties. Thus political language has to consist largely of euphemism, question-begging and sheer cloudy vagueness. Defenceless villages are bombarded from the air, the inhabitants driven out into the countryside, the cattle machine-gunned, the huts set on fire with incendiary bullets: this is called pacification. Millions of peasants are robbed of their farms and sent trudging along the roads with no more than they can carry: this is called transfer of population or rectification of frontiers. People are imprisoned for years without trial, or shot in the back of the neck or sent to die of scurvy in Arctic lumber camps: this is called elimination of unreliable elements.”

‘Militaire interventie’ past in deze rij eufemismen. Dit is in strijd met door Annieke Kranenberg geroemde kerntaak van de journalistiek, om macht te controleren.

Geredigeerd door Pascale Esveld