Tijdens de eerste Haagse Vredesconferentie in 1899, pleitte de Britse afgevaardigde voor een uitzondering op het gebruik van dumdumkogels tegen “inheemse volkeren.” Hij legde uit dat in beschaafde oorlogen een gentleman “die door een klein projectiel wordt getroffen, zich terugtrekt naar de ambulance en gaat niet verder […] Het is heel anders met een wilde. Zelfs als hij twee of drie keer doorboord is, stopt hij niet met vooruit marcheren […] voordat iemand tijd heeft om hem uit te leggen dat hij volkenrecht schendt, snijdt hij je hoofd af.”
Deze historische les legt de hypocrisie bloot die vaak aan de basis ligt van onze internationale rechtsorde. Een recent voorbeeld hiervan is een motie in de Nederlandse Tweede Kamer. Deze motie roept de regering op in EU- en VN-verband haar steun uit te spreken voor het Israëlische recht op zelfverdediging. Tegelijkertijd moet men rekening houden met het humanitair oorlogsrecht en principes als proportionaliteit. Echter, de motie suggereert dat de regering enigszins een oogje moet dichtknijpen bij het beoordelen van Israëlische oorlogsmisdaden. De reden? Het betreft een complexe, asymmetrische oorlog en Hamas verschuilt zich tussen de burgers. Dit wijst op een selectieve toepassing van internationaal recht, afhankelijk van wie de ‘dader’ en wie de ‘ontvanger’ van het geweld is. De motie had echter het tegenovergestelde kunnen bepleiten als de Kamer rationeel en moreel had gehandeld: Israël zou als de bezettende macht strenger beoordeeld moeten worden.
Ook bij het ondertekenen van mensenrechtenverdragen vond het Westen vaak smoezen om hun universele toepassing te beperken. Koloniale machten wilden bijvoorbeeld niet dat ook de mensen in de koloniën beschermd zouden worden. De inferieure culturen zouden andere normen en waarden hebben en het zou onrechtvaardig zijn om onze waarden aan hen op te leggen. Dat zou “mensenrechtenimperialisme” zijn.
Nu, over proportionaliteit. Proportionaliteit in het oorlogsrecht wordt vaak verkeerd begrepen, zelfs door journalisten. Ik zag een interview waarin een journaliste vijandig een vrouw in Gaza verhoorde: “Wat is de proportionele reactie op het bloedbad van 1.400 Israëliërs?” Dit suggereert een boekhoudkundige benadering van leven en dood: als er 1.400 debiteuren sterven, mag men ook 1.400 crediteuren uitroeien.
André Nollkaemper (decaan van Faculteit der Rechtsgeleerdheid bij UVA) legt proportionaliteit in zijn studieboek zo uit: Als een object als militair doelwit wordt beschouwd, betekent dat nog niet dat het ongelimiteerd aangevallen mag worden. Het aanvallen van zo’n doelwit is namelijk alleen toegestaan als de schade aan burgers en hun eigendommen niet buiten proportie is in vergelijking met het militaire voordeel dat de aanval oplevert. Met andere woorden: het leger moet altijd een zorgvuldige afweging maken tussen het belang van de militaire missie en de mogelijke gevolgen voor de burgerbevolking. Een grootschalige aanval op een kleine militaire post bijvoorbeeld, die vlakbij een school staat, kan als onevenredig worden beschouwd als de militaire winst minimaal is maar het risico op burgerleed groot. Met andere woorden, proportionaliteit in het oorlogsrecht vereist een afweging tussen militaire voordelen enerzijds en schade aan burgers anderzijds. Proportionaliteit is geen “oog om oog, tand om tand.”
Wat is dan een moreel en rationeel pad vooruit? De politieke partijen stemden in grote meerderheid voor het berechten van Russische oorlogsmisdaden in een tribunaal (de njet-stemmers waren PVV, FvD en Van Haga). Dezelfde benadering zou universeel moeten zijn. Een motie die oproept om alle oorlogsmisdaden in het Israëlisch-Palestijnse conflict bij het Internationaal Strafhof te berechten zou dan ook de enige geloofwaardige stap zijn. Immers rechters zijn minder partijdig dan politici.
Geredigeerd door Pascale Esveld
Ok, idem ivm Hamas.
Waarom geen Waarheid-en Verzoeningscommissie instellen?
Een Waarheid- en Verzoeningscommissie is alleen relevant als de status quo wordt veranderd. In Zuid-Afrika werd eerst de apartheid afgeschaft; pas daarna kwam er een Waarheid- en Verzoeningscommissie. Dus eerst moet de bezetting eindigen, voordat er een commissie kan worden opgericht.
Geopolitiek en religie: een complex samenspel
Religie en zelfkritiek, een zeldzame combi..
Als jongen zwierf ik liftend door Turkije en bracht soms dagenlang door bij een of andere hoogst gastvrije familie. Ik at mee met de (uitsluitend) mannen, gehurkt rond de yuvarlak masa, een lage ronde eettafel. Als er die dag maar 1 ei gelegd was door de kip, was dat ei voor mij, de gast. Die meest hartelijke verwelkoming van een vreemdeling was in de islamitische cultuur hoogst gebruikelijk. Ik herinner mij een gesprek op het dorpspleintje met de lokale imam. Dat gesprek ging met handen en voeten over Allah en God, Mohammed en Jezus. Ik formuleerde voorzichtig enige islamkritiek, met name op het patriarchaat en ook op het verbod om alcohol te drinken (ik had nu eenmaal enorm trek in een borrel). Op een gegeven moment begon de imam op zijn beurt ietwat lacherig mij, – in zijn ogen vanzelfsprekend een christenhond, aan te vallen. Hij fulmineerde dat christenen knettergek waren. Hij sloeg zich even later schaterend op de knieën: wij christenen geloofden immers dat Jezus de Zoon van God was en ook nog eens uit een godbetert Maagd geboren was! Zijn als altijd gebiedende wijsvinger wees eerst naar zijn, en vervolgens naar mijn voorhoofd. Iedereen om ons heen kreeg de slappe lach, ik lachte mee, daar had ik (en trouwens ook Maria) niet van terug..tja, religie, die bedrijf ik sindsdien maar liever in m’n eentje..
Religie als de motor van geopolitiek
Geopolitiek en religie zijn twee formidabele krachtenvelden, die de loop van de geschiedenis altijd zeer dynamisch hebben beïnvloed. Hoewel ze op het eerste gezicht uit verschillende domeinen lijken te beslaan, zijn hun interacties diepgaand en complex. Religie, als een verzameling van overtuigingen en praktijken die betrekking hebben op het bovennatuurlijke, heeft door de geschiedenis heen een centrale, en zelfs cruciale rol gespeeld in de vorming van culturen en samenlevingen. Talrijke religies hebben geleid tot de oprichting van religieus geïnspireerde staten of ideologieën, wat op zijn beurt hun geopolitieke situatie zeer sterk heeft beïnvloed.
Israël als religieus kruitvat
Het Israëlisch-Palestijnse conflict is DE actuele illustratie van de diepe wortels van religie in de geopolitiek van deze regio. De relatie tussen de religies van het jodendom en de islam is een uiterst gewelddadige. Daar, waar de verschillende orthodox religieuze groeperingen hun historische claims op bepaalde gebieden leggen, zorgt dit voor complexe en langdurige conflicten, die daar zelfs al eeuwenlang bestaan. Denk hierbij ook eens aan de kruistochten, als hevige botsingen tussen christendom en islam, met alle geopolitieke gevolgen van doen. Toen reeds! Van het Israëlisch-Palestijnse conflict een religieus conflict maken is wat de absolute relifanaten daar doen, en wat doorbroken zou moeten worden. Alleen dan zijn de compromissen mogelijk die nodig zijn om het almaar repeterende bloedvergieten te stoppen.
Ander religieus geweld
Overal speelt de invloed van religieus geweld op diplomatieke betrekkingen en allianties tussen staten een rol. Voorheen was dat bij ons de eeuwige strijd tussen katholieken en protestanten, tegenwoordig speelt de gewelddadige strijd tussen het christendom en de islam een hoofdrol, in extremis in Israël, maar ook, onder meer door de fanatici van IS, dan wel van de Ku Klux Clan, die immers elkaars islamitisch, dan wel christelijk bloed wel kunnen drinken. All over the world kunnen ook andere religieuze verschillen aanleiding geven tot gewelddadige spanningen en conflicten tussen naties. Denk aan tal van Aziatische landen, bv. hoe de boeddhistische meerderheid van Myanmar botst met de minderheid van de islamitische Rohingya-bevolking. Ook India kent een bloedige doorgaande strijd tussen hindoes en moslims. Religie kan ook binnen een (1) religie een belangrijk onderdeel zijn van de motivaties achter geopolitieke acties, denk aan de eeuwige strijd tussen soennieten (Irak) en sjiïeten (Iran). Leiders kunnen religieuze retoriek gebruiken om hun beleid te rechtvaardigen en de steun van hun bevolking te verkrijgen. (Hitler: Gott mit uns) Dit kan een aanzienlijke impact hebben op internationale betrekkingen en de perceptie van een land in de wereldgemeenschap. Denk bv aan Poetin en zijn idee-fixe voor een Groot Russisch Orthodox Rijk, geïnspireerd door de fundamentalistische aartsbisschop Kirill.
Conclusie
Kortom, de relatie tussen geopolitiek en religie is gecompliceerd en diepgaand. Religie kan maar al te vaak de oorzaak van verdeeldheid zijn in de wereldpolitiek. Het begrijpen van deze dynamiek is van cruciaal belang voor het bouwen van vreedzame betrekkingen en het streven naar stabiliteit in een steeds veranderende wereld. Misschien moeten we in plaats van diplomaten en politici, de geestelijke, oftewel religieuze leiders met elkaar laten onderhandelen over vrede? Hoe zou dat zijn, een gesprek over vrede in Oekraïne tussen de Paus van Rome en aartsbisschop Kirill van Moskou?
De Koran verhaalt over de profeet Mohammed, die op een vraag van een volgeling: ‘wat moeten wij doen als een Joodse begrafenisstoet passeert?’ antwoordt: ‘Neem je hoed af en kniel.’ Filosofie van de dood, zoveel is zeker.
Rutger W.Weemhoff pacifist
http://www.rutgerwillemweemhoff.nl
Ps Hannah Arendt was geen fan van religie. Zeker niet van het christendom. Het geloof legt de nadruk te veel op de hemel en zieleheil, niet op de wereld. Toch is haar filosofie doorspekt van christelijke begrippen als vergeving, verzoening en belofte. Maar daarbij gaat het haar altijd om een goede samenleving en niet om het verwerven van eeuwig leven.
Het wonder bestaat daarin, dat er wereldwijd überhaupt mensen geboren worden. En met hen een nieuw begin.