‘Het resultaat van goede bedoelingen in Irak is catastrofaal’
OPINIE – Pepijn van Houwelingen − 28/06/14, 16:00
Met de invasie van Irak in 2003 zijn zelfbenoemde ‘realisten’ als Cheney, Wolfowitz en Rumsfeld slachtoffer geworden van utopisch denken, schrijft Pepijn van Houwelingen. ‘Iedereen moet sinds twee weken constateren dat de mislukking van deze oorlog absoluut en totaal is.’
Het streven achter de invasie van Irak in 2003, zo kunnen we lezen in de autobiografie van zowel Bush als Rumsfeld, was het creëren van een democratische oase in het hart van het Midden-Oosten. Nadat bleek dat de stapels massavernietigingswapens die in Irak zouden liggen niet meer dan een verzinsel was van overenthousiaste inlichtingendiensten bleef dit als de enige rechtvaardiging over voor een oorlog die inmiddels vele duizenden levens en tientallen miljarden dollars heeft gekost.
Sinds twee weken moet iedereen constateren dat de mislukking van deze oorlog absoluut en totaal is. In Irak is een soennitische dictator – een dictator die tenminste nog voor rust en orde in Irak wist te zorgen – vervangen door een van sjiitische makelij die op zijn beurt, zoals te verwachten viel, de soennitische minderheid onderdrukt en een regime leidt dat in wreedheid nauwelijks voor dat van Saddam Hoessein onderdoet. De door soennitische rebellen verdreven generaal Al Ghawari stond bijvoorbeeld vanwege zijn martelpraktijken waarvoor hij in 2008 nota bene door een Iraakse rechtbank is vervolgd bekend als het ‘Monster van Mosul’. Dit verklaart waarom inwoners van Mosul blij zijn met de komst van ISIL, een beweging die op haar beurt trouwens zo fanatiek en radicaal is dat zelfs al-Qaeda zich ervan heeft gedistantieerd.
Godsdienstige oorlog
Na Syrië dreigt nu Irak de afgrond in te worden getrokken. Als vervolgens ook Iran en Saoedi-Arabië – als het respectievelijk machtigste sjiitische en soennitische land in de regio – bij het conflict betrokken worden is het niet denkbeeldig dat het gehele Midden-Oosten ondergedompeld raakt in een godsdienstige oorlog die nu al een aantal angstaanjagende parallellen vertoont met de Dertigjarige Oorlog (1618-1648). Protestante en katholieke Europese mogendheden bevochten toen elkaar op voornamelijk Duits grondgebied waarbij volgens sommige schattingen tot bijna de helft van de Duitse bevolking het leven liet.
De weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen. Bush, Rumsfeld en Cheney werden ongetwijfeld door ‘goede bedoelingen’ gedreven met hun droombeeld van een democratische oase in het Midden-Oosten maar het resultaat is ronduit catastrofaal: het gehele Midden-Oosten is gedestabiliseerd en inmiddels deels zelfs voorbij al-Qaeda (!) geradicaliseerd, een wanprestatie van formaat. In extreme situaties zoals een burgeroorlog zijn het namelijk altijd de meest radicale partijen die – ten koste van het genuanceerde en pragmatische midden – aan gezag en macht winnen zoals we al bij Thucydides kunnen lezen. Een meer belabberde uitkomst is in ieder geval nauwelijks denkbaar en achteraf gezien was niets doen in 2003, zoals zo vaak, ongetwijfeld een veel betere beslissing geweest.
Alleen een zo snel mogelijke opdeling van Irak in een Koerdisch, Soennitisch en Sjiitisch deel lijkt nog een stabiele oplossing te kunnen bieden die ook op de lange termijn houdbaar is
Utopisch denken
Er was in ieder geval niets conservatief aan het besluit van de regering Bush om Irak binnen te vallen om humanitaire redenen. Wat dreef Amerika dan, behalve de valse veronderstelling dat er bergen massavernietigingswapens zouden liggen, iets dat toentertijd overigens ook van andere ‘schurkenstaten’ als Iran en Noord-Korea kon worden gezegd? Ik geloof niet dat cynische verklaringen – olie, Bush die de aanslag van Saddam op zijn vader wil wreken – een belangrijke rol speelden bij het besluit Irak binnen te vallen. Alles wijst erop dat de rechtvaardiging die de hoofdrolspelers zelf aanvoeren – het uit het niets stichten van een liberaal-democratische rechtsstaat met hopelijk op den duur een olievlekwerking voor het hele autoritaire Midden-Oosten – de voornaamste beweegreden was.
Dit utopisch ‘schone lei denken’ verklaart ook de rampzalige beslissing om het Iraakse leger te ontbinden en de leden van de vier hoogste lagen van de Ba’ath partij de toegang tot alle publieke functies te ontzeggen. In tegenstelling tot de succesvolle bezetting van Japan na de Tweede Wereldoorlog waarbij zelfs de keizer mocht blijven en de Amerikaanse bezetter dus kon rekenen op de medewerking van politici en het ambtenarenapparaat werd in Irak een grote streep gezet door het gehele Iraakse bestuur. Alles moest blijkbaar, net zoals in het Frankrijk van Robespierre, weer opnieuw, ineens en van de grond af worden opgebouwd en wel op basis van de principes van de liberaal-democratische rechtsstaat, een samenlevingsvorm waar de Irakezen geen enkele ervaring mee hebben opgedaan.
Schip van hoogmoed
Het is bijzonder ironisch en veelzeggend dat zelfs zelfbenoemde ‘hardliners’, ‘realisten’ en ‘conservatieven’ als Cheney, Wolfowitz en Rumsfeld het slachtoffer zijn geworden van utopisch denken en het morele pathos en de sirenenzang van de ‘goede bedoelingen’. Maar hun schip van hoogmoed is uiteindelijk toch onvermijdelijk op de rotsen van de realiteit kapotgeslagen. Alleen een zo snel mogelijke opdeling van Irak in een Koerdisch, Soennitisch en Sjiitisch deel lijkt nog een stabiele oplossing te kunnen bieden die ook op de lange termijn houdbaar is. In het voormalig Joegoslavië was er een jarenlange burgeroorlog voor nodig voordat het land uiteindelijk toch langs etnisch-godsdienstige lijnen werd opgesplitst.
Laten we zorgen dat Irak niet hetzelfde overkomt en dat de Iraakse bevolking niet nogmaals het slachtoffer wordt van onze ‘bovenbuik’ vol met ‘goede bedoelingen’, onze bemoeizucht en onze behoefte bevestiging te vinden voor principes die niet overal blijken te werken.
Pepijn van Houwelingen is technisch bedrijfskundige.
(Leestip: ‘Rechtspopulisten plegen machtsgreep‘. Hier betoog ik dat Thierry Baudet en Pepijn van Houwelingen het Oekraïne referendum gebruiken als experiment om te kijken of ze andere machtsnivellerende veranderingen via referenda terug kunnen draaien.)
(Dit opiniestuk stond op de site van de Volkskrant, maar het is verdwenen. Ik bekritiseer het in een stuk, lezers hebben geklaagd dat de link niet werkt en daarom heb ik het hier geplaatst).